13 Aralık 1917 Kırım Anayasası-Noman Çelebi Cihan

13 Aralık 1917 Kırım Anayasası-Noman Çelebi Cihan

Çelebi Cihan, Cafer Seydahmet ve Cafer Ablayev tarafından azırlanıp Kurultay'nıñ teşkerüvine ve kabulına sunıldı. 18 maddeliktir. 13 Aralık 1917'de kabul etildi.

1.Kurultay er milletniñ öz milli iradesimen milli hayatını kurması ilkesini kabul eter.
2.Er milletniñ milli hayatını düzenlegen kanunlarnı yapmasıman milli işlerni kişilerniñ arzusından ziyade milli iradege uygun bir şekilde cürsetilmesi temin etilecegi üşün, Tatar milletiniñ de ebediyetkeşik özin hayatını özin iradesimen kurabilmesi üşün serbes, gizli, eşit ve dogrıdan dogrıga bütün milletniñ (kadın ve erkek) oyıman saylangan Vekiller Meclisiniñ devamını kabul eter.
3.Kurultay, hayat ve ruhı milletten tuvgan ve ancak onıñ deñişmesimen deñişken kanunlarnıñ sosyal ömirde berimli bolalacaklarını kabul etkeni üşün, Vekiller Meclisiniñ üş senede bir saylanmasını bek kerekli sayar.
Tembiye 1-Kurultay, memleketniñ bugünki sarsıntılı halinde Vekiller Meclisiniñ saylanmasını büyük zorlıklarman karşılaşacagına inanganı üşün, Kurultay üyelerini bir sene boyunca Parlament'ni meydanga ketirmelerini kabul eter.
Tembiye 2-Kurultay, Tatar Parlament'iniñ beşmen yedi biñ candan bir vekil saylanıp meydanga kelmesini kabul eter.
4. Vekiller Meclisiniñ sıradan toplantıları özleri tarafından tayin etilir. Büyük önemi bolgan toplantılar ise Parlament üylerniñ üşte birinin başkanlıktan resmiy yoldan istemelerimen toplanır.
5.Tatar Parlament üyesi er türli saldırıdan korunır ve askerlik mecburiyeti bar bolsa, askerlik borcından bagışlanır.
6.Vekiller Meclisi Tatar Milletiniñ ilmiy, diniy, adliy, askeriy, siyasiy işlerine ve kerekken hallerde ticariy, zirayi, maliy ve sanayi işlermen ilgili kanunlarnı yapmakman vazifelidir. Vekiller Meclisinde er şube üşün özel komisyeler ayrılacaktır.
7-Kurultay, kanun yapma küşiniñ, icra (işlerni kördirme) küşiniñ, adliye küşiniñ er biriniñ tam bagımsızlıgını ve milliy idarede er şubeniñ öz bölimlerinde tam yetkilerge saip bolganlarını kabu leter.

Tembiye 1-Kurultay, Milliy İdare Üyeleri Kurullarını kabul eter.
Tembiye 2-Kurultay, bütün Müdürlüklerge(Bakanlıklarga) birer Müdür (Bakan) saylanması ilkesini kabul etse de, kerekli hallerde bir Müdürniñ (Bakan'nıñ) eki Müdürlükke (Bakanlık'ka) saylanması ve er Müdürniñ (Bakan'nıñ) Müdürler(Bakanlar) Kurulı kararıman vazifelerinde birbirleriniñ yerini tutalmalarını kabul eter.

8.Tatar milletiniñ milliy işleriniñ düzenli bir şekilde idaresi üşün milliy işleriniñ er şubesine ayrı kanunlar kerekkeni gibi, olarga ayrı bölimler de kerektir.

Tatar Milliy İdaresi: Maarif(Egitim), Diniye, Maliye ve Vakıf, Adliye, Tışarkı İşler ve Başmüdürlük (Başbakanlık) bölümlerinden meydanga kelir.
a) Maarif (Egitim) İdaresi: Bütün milliy mektep, medrese ve Kırım Yaliy Cumhuriyetine baylı teoretik ve tehnik bilim ocaklarıman Tatar Milleti arasında bolacak ilişkilerni tayin eter ve saylangan ilmiy teşkilatman barabar ilim ocaklarınıñ özerkligi ilkesine tayanıp karar yazıları azırlar.
b)Diniye İdaresi:Tatar milletiniñ hayatıman ilgili bolgan inanışlarga ve ibadetke ait diniy meselelerde Muhammediy şeriatka uygun kararlarnıñ ve tuyuruvlarıñ berilmesi ve yerine ketirilmesimen vazifelidir.
c)Maliye ve Vakıf İdaresi: Bütün milliy bergilerini toplamak ve bütün Milli İdareniñ bütçesini azırlap Vekiller Meclisiniñ aldına ketirmekmen vazifelidir. Maliye idaresinde, vakıflarnıñ yükselmesini temin etecek ve vakıf köylerinde yaşagan Tatarlarıñ ekonomik hayatlarını tüzetecek şarelerni azırlaycak bir şube tabıldırılacaktır.

Tembiye- Kurultay, Tatar Milliy İdaresi masraflarını temin etmek üşün Parlament'niñ kabul etken ilkelerine köre milliy bergiler alınmasını kabul eter.
d) Adliye İdaresi: Tatar milletiniñ, aklarıman ilgili davalarını em İslam şeriatına, em Tatar adet ve sosyal hayatına köre körmekmen vazifelidir. Bo sebepten Müftilik orunı köterilip yerine Adliye Müdürlügi (Bakanlıgı) kurulır.
e)Tışarkı İşler İdaresi: Tatar milletiniñ kasaba ve köy teşkilatıman bolgan ilişkilerini, askerlik mecburiyeti bolgan zamanda askeriy hayatına ait işlerni ve başka milletlermen bolgan siyasiy, medeniy, ekonomik, sosyal ilişkilerini düzenliycek ve cürsetecek şubeleri bolacaktır.
f) Milliy İdare Başkanlıgı (Başbakanlık): Bütün Milliy İdare kolları üşün temel bolsın dep tertip etilgen kanunlarnıñ uygulanışını teşkermek ve bütüm Milliy İdarede yaşatacagı aheñkmen onı bir milliy maksatka dogrı cönetmekmen vazifelidir.
9. Tatar Milliy İdaresiniñ kollarından er biri öz böliminiñ kanun taslaklarını azırlap Vekiller Meclisiniñ onayına sunmaga mecburdur.
10. Milliy İdare kollarınıñ başkanları, yani icra küşi, vekiller meclisiniñ ekseriyetniñ güvenini kazangan bir Milliy İdare Başkanı tarafından Vekiller Meclisi üyelerinden saylanırlar ve Vekiller Meclisiniñ ekseriyetiniñ oylarıman berilgen güvenmen vazifelerini yapalır ve sadece Parlament'ke karşı sorumlı bolırlar.
11.Vekiller Meclisi, millet vekilleriniñ dörtte biriniñ ve on kişiden eksik bolmamak şartıman, er partiniñ istegimen, Milliy İdareden ve icra küşinden er zaman aşıklamalar istemek akkına saiptir.
12. Kurultay, er ilniñ idare şekli, anda yaşagan yaliyniñ mutlak ekseriyetinñ körişlerini canlandırgan dört ilkege köre saylangan Kurucu Meclisniñ berecegi kararlarman belli bolacagını kabul etkeni üşün, Kırım İdare şekliniñ ancak Kırımlılar Kuruvcı Meclisi tarafından halletilecegini kabul eter ve Tatar Parlament'ini eñ kıska bir zamanda Kırım Kuruvcı Meclisiniñ toplanmasını temin etmekmen vazifeli sayar.
13.Kurultay, Kırımlılar Kuruvcı Meclisi toplangan soñra memleketiñ hayatıman ilgili ekonomik, maliy, siyasiy kanunlarnıñ, toprak meselesiniñ ve milletler ilişkileriniñ ancak Kırımlılar Kurucı Meclisi tarafından halletilmesini tanır.
14.Kurultay, Kırım siyasiy hayatına dair kayerde bir hüküm berilecek bolsa, oyerde Kırımlılar Kuruvcı Meclisiniñ Kırım'ıñ idare şekline dair berecegi kararını ve Kırım Vekiller Meclisiniñ sözi etilgen meselelerde bergen hükmüni bildirmek üşün vekiller cibermesini tanır.
15.Tatar Kurultay'ı, er bölgeniñ er barış konferansında diplomatlarnıñ kararlarından ziyade oyerlerde yaşagan milletlerniñ oyıman kaderleriniñ halletilmesi ilkesini kabul etkeni üşün, barışman alakadar bolgan bölgeleriñ ve milletler vekilleriniñ barış ve er türlü konferanslarga kabul etilmelerini ister.
16.Kurultay, em sosyal hayatta yaşatılması şart bolgan şahıs, barınak, söz,vicdan ,birlik kurma, toplanma, basın, grev hürriyetlerini ve hayat güvencesini temin üşün ve em azınlıkta bolgan milletlerniñ milliy, siyasiy aklarıman Kurultay tarafından Tatar milliy hayatınıñ temelleri dep kabul etilgen anayasanıñ sadece yaliy cumhuriyetimen yaşatılacagına inanganı üşün, Kırım Yaliy Cumhuriyeti ilkesini kabul ve ilan eter.
17.Kurultay, Kırım'da Tatarlar arasında bolgan mırzalık, beylik, çelebiylik, duhovnıylık, dvoryanlık, knyazlık, meşçanlık, poselyanlık gibi unvanlarnı geşersiz ilan eter.
18.Kurultay insanlarnıñ eşitlik ilkesini kabul etkeni üşün, kadınlarnıñ da erkeklermen barabar aynı aklarga saip bolganlarını dogrılar ve bo eşitlik ilkesi akkında bir kanun yapılmasını Vekiller Meclisine avale eter.