Fil Suresi-Quran-Qırım Tatarca

Fil Suresi

Mekkede nazil olğan bu sure 5 ayetten ibarettir. mında Allahnıñ evi olğan Kabeni viran etmek ğarezliginen kelgenleri sebebinden Allah-Taalanıñ ğazabına oğrap elak olğan Ashab fil Fil mingen askerler qıssası aqqında laqırdı kete.

Bismillahir-Rahmani'er-Rahim.
1. Ey Muhammed Fil saiplerine Rabbiñ ne yapqanını kormediñmi?
2. O, olarnıñ iylekarlıqlarını boşqa çıqarmadımı?
3-4. O, olarnıñ ustine yanğan balçıqtan olğan taşçıqlarnı şıbalağan sürü-sürü quşlarnı yiberdi.
5. Ve olarnı guya yapraqları aşalğan ekin tarlası kibi etti.

Cin Suresi-Quran-ı Kerim-Qırım Tatarca

Cin Suresi-72

27 ayetten ibarettir, Mekkede nazil olğandır. Bu surede Allah-Taala alevden yaratqan ve kozge korülmez olğan mahlüqlar yani cinler alemi aqqında ikaye etile.


Bismillahi'r-Rahmani'r-Rahim.
1-2 (Ey, Muhammed) Ayt: Maña vahiy olındı ki, cinlerden bir topı Qur'annu diñlep, şoyle dediler: Biz, aqiqaten, haq yolğa iriştirgen acayip bir Qur'an diñledik ve deral oña inandıq. Biz Rabbimizge iç bir şeyin teñdeş etmeycekmiz.

3. Aqiqat şu ki, Rabbimizniñ şanı çoq yucedir. O ozine çift tutmağan ve evlat da peyda etmegendir.
4. Doğrusıü aramızdaki ahmaq olğan Allahnıñ şanına pek adden aşıq boten sözler aytar edi.
5.Doğrusı, insanlar ve cinler Allağa qarşı yalan uydıra bilirler dep bellemez edik.
6. Kerçekten de bir taqım insanlar cinlerniñ bir taqımına sığınır ediler de, olarnıñ azğınlıqlarını arttırır ediler.
7. Olar da siziñ Allah kimseni tiriltmeycek dep zan etkeniñiz kibi zan eter ediler.
8. Doğrusı, biz kokni yoqladıq. Onıñ sert bekçilernen(meleklernen ve hırsız cinlernen) tolı ekenini kordik.
9. Aşbuki, (daa evel) biz kokniñ (meleklerniñ laflarını) diñlep olunacaq bir yerinde oturır edik. Amma şimdi kim de diñleycek olsa , ozini kozetip turğan bir ateşni( yıldıznı) korer.

10. Yer yüzinde olarğa yamanlıq adaldımıü yoqsa Rabbileri olarğa bir eyilik tiledimi, biz bilmeymiz.
11. Doğrusı, aramızda yahşılar da bardır, bundan aşağılar da bardır. Biz Qurannı eşitmezden evel ayrı-ayrı yollarda edik.
12. Yer yüzinde qalsaq da, Allahnı aciz etalmaycağımıznıñ ve Ondan qaçıp qurtulamaycağımıznıñ kerçek olğanını añladıq.
13. Şubesiz , biz doğrulıq rehberi olüan Qurannu diñlegende, oña inandıq. Kim de Rabbine iman ketirse, o(ecriniñ) eksiltileceginden ve ozine aqsızlıq yapılacağından qorqmaz.
14-15. Aramızda ozini Allağa bergenler de, ozlerine yazıq etkenler de bardır. Ozini Allaüa bergen kimseler-işte olar doğru yolnı maqsat etip alğandırlar. Ozlerine yazıq etkenlerge kelgende ise olar cehennemniñ udnlarıdır.
16-17. Elbette, eger olar doğru yolğa tüşken olsa ediler, biz olarnı sınamaq içün bol-bol suv içirir edik(yağmur yağdırır edik). Kim de Rabbini añlamaqtan yüz çevirse, Rabbi onı ketken sayın ep artqan bir azapqa oğratır.
18. İbadet haneleri, şubesiz , Allahnıñdır. Oyle eken, o yerlerde Allağa yalvarğanda başqa birisini añlamañız!
19. Allahnıñ qulı (Muhammed) Oña yalvarıp (namaz qılıp) turğanda, olar onıñ yanına yaqınlaşır  ediler.
20. Ey Muhammed Ayt ki: Men yalıñız Rabbime yalvarırım ve Oña kimseni teñdeş etmem.
21. Ayt ki: Men sizge zarar bermege de, doğru yolğa iriştirmege de qadir degilim.
22-23. Ayt ki: Meni kimse Allağa qarşı qozğayalmaz ve men Ondan başqa bir tayanç da tapalmam. Menim yapqanım yalıñız Allah tarafından olğanını sizge yetkizmektir ve men Onıñ buyurğanını eda etmege qadirim. Allağa ve Onıñ peyğamberine kim de itaat etmese, oña içinde soñsız ve temelli qalınacaq cehennem ateşi bardır.
24. Soñından ozlerine vade etilgen azapnı korgende, yardımcılar ceetinden kimler daa aciz ve sayıca daa az olğanını bilecektirler.
25. Ey Muhammed Ayt ki: Men sizge vade ettigim azap yaqınmı, yoqsa Rabbim onıñ içün uzaqça mudet tayin etkenmi, bunı bilmeyim.
26-28. Gayıbnı bilgen Allahdır. O, oz gaybı hususından birevni haberdar etmez. Faqat ozi istegen peyğamberlerine ayta bile. Elbette, O, peyğamberinin elçilik vazifelerini tolu surette yetqizgenlerini bilmek içün aldından da, artındanda de kozetici mellek yollar. O, oların butün yapqanlarını kavrap alandır. Ve er şeynin sayısını esap, kitap  etip qoyar.

Greko Tatar Tili-Urum Tili-Hoşu-Harlampiy Fedoroviç Kurkçi

Greko Tatar Tili-Urum Tili-Hoşu-Harlampiy Fedoroviç Kurkçi
Unesco
Komar-Kamara
Velikonovosilkivskiy r-n Donetska Obl.

Obizimças hoşu, a hazahçaz da o skaçka. Hoşu sayıliy. Men varmadım hoşuya. Öle atım yoh edi. Ao urum adama var edi bir çal at- yeniji edi er zamana. Mariupolya da yendi, mında da yener edi.

Dügünner olur edi. Dügünnere şorbacı dört-beş kün ögne aytıp: t'imin var çapan atları, şop hoşuya azırlansınnar, hoşu olajah. T'elin-küyev t'elgen soratın babası çıharıy hoşuya peşt'eş: Bir hoyun hoyayım, bir poşu hoyayım, beş kümüş te ahça rahıya hoyayım. T'im yenip, o alajah oları. Avele. Süftet'i t'elennen avele huryuh baş t'ese et'inji at, ona da veriliy pay. Ardından t'egennere endi yoh edi, olara yoh. Ao huryuh baş t'elen alıy. Huryuh baş t'elen: atın huryuğu abu-oon da başı abrada. Huryuh başına olmaanna yoh. Yohtur. Vermiyler.

O at, huryuh baş t'egen, o bet'im t'eçejek te süftet'i atı. Atlısı da yibermey onu-onu abelesne doğru propezat etiy. Avele aylãnğan-yibermey, çıhamasın ögne. Ao huryuh baş t'iten ata peşt'eş veriliy.

Tebbet Suresi- Quran- Qırım Tatarca

Tebbet Suresi

Fatiha suresinden soñ Mekkede engendir, 5 ayettir. Tebbet degen, Qurusın! manasında bir bedduadır (lãnetlevdir) ki , o Ebu-Leheb aqqında engendir.

1-2. Ebu-Lehebniñ elleri qurusın-elãk olsın! Em qurudı, em elãk oldı. Mal-mulki ve qazanğanları oña fayda bermedi.
3. O, alevli ateşke yaslanacaqtır.
4-5. Qadını da, boynunda pişkin liften orülgen arqan olğanı alda odun taşıycaqtır!

Kãfirun Suresi-109- Qırım Tatarca

Kãfirun Suresi-109- Qırım Tatarca

Bu sure de Mekkede nazil olıp, 6 ayettir. Surede İslam dini quvetlenip, keniş darqalğanını korip telükege tüşken inkãrcılar, peyğamber Aleyhis-Selamnı da, onıñ sahabalarını da bu Doğru yoldan taydıruv ğarezliginen onıñ aldına kelip: Ey, Muhammed, kel biz de seniñ Tañrıñnı tanıp, oña ibadet eteyik, sen de kel, oz Tañrıña qoşıp, bizim putlarımızğa da sığın,-degenleri beyan etile ki, sure ana şu vaqqıtta engendir.

Bismillãhi'r-Rahmani'r-Rahim.
1-2. (Ey Muhammed) Ayt ki: Ey, inkãrcılar! Men siziñ tabınğan şeyleriñizğe tabınmam!
3-4. Ve siz de men tabınğan (Alla)ğa tabınmazsız.
4.Men de siziñ tabınğanıñızğa tabınacaq degilim!
5.Menim tabınğanıma da siz tabınacaq degilsiñiz.
6.Siziñ diniñiz-oziñizge, menim de dinim ozimedir.

Greko-Tatar Tili-Urum Tili-Urum Aşavları-E,E. Yur'eva

Greko-Tatar Tili-Urum Tili-Urum Aşavları-E,E. Yur'eva
Unesco
Komar-Kamara
Velikonovosilkivskiy r-n Donetska Obl.

Betmez-Urum Aşavı
Yapılıp bele. Yuvaysı harpuzu, hıraysı taş sütne, sora süziysi elekten, hoyaysı yiri tavaçee, haynatıysı plita sütne, hor sütne. Bir seberkadan çıhay bir (ya o naz aytajağım?) bir litr... bir oha betmez. Sora hoyaysı, aşaysı hatıhnen. Alıysı haşıhnen, hatıh harıştrıysı betmeznen aşaysı. Bahlanen aşaysı, haymahnen aşaysı.

Dügü şorbası pişiy bele. Artlaysı kartop. Hoyaysı suyunu. Taşlaysı kartobunu içne, tuzlaysı. Soğan doğraysı içne. Taşlaysı dügüü içne. Haynay, pişiy. Dadını bahaysı. Stesen, havruysu soğan, hoyaysı yağnen, stesen, salanen havrup. T'im naz bed'eniy-öle. Ögne, ğarip zamannarına, pişiir edler bayat salanen. Şini, t'im nas stiy, öle havrup aşay.

Köbete.
Naz yapaylar köbete? Basaylãr amur. Tuzlaylar suyu dadınen. Sora basaylãr-pek hatı olmasın. Turuy amur bir yarım saat, alışıy. Sora yapaysı yırmı yomalah. Tübün de, sütün de yağlaysı. Açaysı episin de yırımısnı sozaysı. Tavanı azırlaysı. Jılıtıysı yağı, jılıştırıysı tavaa. Sora birni tava sütne yağlaysı, sora öbürnü. Yırımısnı öle yağlaysı. Sora hoyaysı sütünden habah, şet'erliysi dadınen, yüzümnen sepiysi ya fişnenen, yağlaysı onu da. Sora yene de yırmı yaprah ta açaysı, sozaysı öle, örtiysi. Kruğomunu güzel basaysı. Tavaan kruğomunu, sütünü t'esiysi ohlovnen, abele t'esiysi sütünü, yağaların, abların da t'esiysi pıçahnen, taşlaysı. Sora hoyaysı sobaa. Pişiy bir saat. Çıharıysı sıjah. Sıjah aşaysı. Sora sofra hoyajahta t'erek jılıtmaa sobaçee hoyup yene.

Havun haymah-
Biliysi naz oluy? Sığırı sağaysı. Süziysi yiri çoyunçee, hoyaysı plita sütne, haynatıysı. Sora da şaprüysü onu-hatay haymah, turuy bir sutka. Jıyaysı. Halını et'i parmah oluy. Sora hoyaysı savutnen sofra sütne. Dügüne de, bayrama da.

Haymah-hatıh.
Baarde buzovlay sığır. Sütü arınıy bir aftadan son penirden. Sora sağaysı sığırı, süziysi sütü çoyuna, hoyaysı salhına. Turuy bir-et'i saat. Sora hoyaysı plita sütne, aş pişiren plita sütne. Hapatıysı stü. Köterliy süt-alıysı hadeyi, şaprüysü sütü. Köprüy stü. Bir-eg'i saat turuy ateş sütne, hatay, alıy köpük, söniy, teşijik-teşijik, oluy haymah. Ertes künü jıyaysı o haymahı, jılıtıysı, yiberiysi onu ekşi çiy haymahnen. Tutaysı yarım künü-ekşiy. Alıt taşlaysı yanaşa, suvuy. Sora hoyaysı hatıh seleye, sütne yaydırıysı süzen şiy, penir-hatıh bezi. Büldanen alıysı, tökiysi azjıh-azjıh-süzlüy. Sora oluy hatıx. Aşaysı.

Hatlama yapaylar bele. Basaylar mind'en amurdan. Sıjajıh. Miniy üç saat. Sora eziysi. Sora bir tosat taa miniy bir saat hadar. Sora yapaysı. Açaysı bir altı-yedi yaprah, köbete yaprahları t'ibik. Sora sozlaysı, yağlaysı, naz yağlısı olsun, nazın bed'eniysi. Sora hoyaysı tavaçee, hoyaysı sıjağa. Yene miniy, ökmek t'ibik, köterliy. Yahaysı sobayı, hoyaysı sobaçee. O da bir saat pişiy. Sora aşaysı.

Adalet Ruhiyet Menzili-Çolpan ve Gasprinskiy

Adalet Ruhiyet Menzili-Çolpan ve Gasprinskiy

Keçende İsmail Gasprinskiy edebiy mirasını kozden keçirgende, onıñ 1884 senesi yazğan şı sözleribi oqup hayal deryasına daldım: Sayğılı dostlarım, bizim içün eñ eyi iş, ilim ve maarif işidir, eñ muqaddes ıntıluv-ilimge ve maarifge ıntıluvdır. Çünki insannı insan etken-emek ve bilgidir. Bilgi-tsivilizatsiyağa yetüv vastasıdır ,tsivilizatsiya ise insannıñ yaşav maqsadı ve usulıdır.

Yıllar tereninden aytılğan bu sözler guya bugun içün yañğırayatqan kibi oldı. Guya bugunniñ adamı bugunniñ nesilini qayğırıp telükelengen kibi. Ebet, tefekkür mulkiniñ aqiqiy saipleri qartaymay, olmey eken. Aksine, olar qaldırğan qıymetli hazine vaqıt keçken sayın ozüniñ yañı-yañı çizgilerini kosterip, ep renkini dülberleştirgen cilve kibi yañı-yañı mundericesini zenginleştire eken.

Biz yañı asır bosağasındamız: yañı asırda er şey başqaca olacaq, degen hayaldamız. Yarından umüt beklep yaşamaqtamız. Şairlerden birisi beklevde lezet, arzuda serbest ruh bar, degen eken. Çeşit türlü davalı vaqialarğa tolu bir asır artta qalmaqta. Lakin endi keçmişte döneyatqan asırdan alacaq uluşımız az degil. Hususan, maneviyat saasında musbet dersler kelecek nesil içün faydalı. Yigirminci asırnıñ başında teraqqiyat yoluna ıntılğan türkiy halqlar maneviyeti qıyın manialarğa rastkeldi. Hususan, şahısqa tabınuv yıllarından soñ maneviyetke ağır darbe endirildi. Şekilce milliy, munderice ceetinden sotsialistik degen çul tutmağan gaye sanat inkişafına sed çekti. Aksine bu em şekil, em munderice ceetinden sotsialistik tarzda omürge keçirilgenini endi añlap başladıq. Endi yavaş-yavaş şu devir nazariyelerine teñkidiy koz taşlamağa alışmaqtamız.

Devir talabınen keçmişke ciddiy koz taşlav, onıñ en faydalı ceetlerini belgilev ve kelecek nesillerge yetkizüv ihtiyacı şimdi pek sezilmekte. Çünki, totaliter qurum biz içün şimdi añlamaga ıntılayatqan manadaki medeniyetke muhtac degil edi, onıñ oz qiyafetine layıq silası bar edi: qorquzuv, yalannen aldatuv, guzel kelecek işandıruv, fikir ukümranlığını alemge keçirüv, bu usullarnıñ episi kutlege yat bozğuncılıq medeniyeti içün temel oldı. Şu devir medeniyeti vatanperverlikni, adaletperverlikni, milletlerara dostluqnı, beynelmilel, terbiyeni tarğıp ete edi, amma bu tarğıbat insan tabiatına sıqı aşlanmağa, kirip barmağa yol bermegen ğayeler edi. Bu ğayelerniñ maiyeti dünyada eñ alicenap yöneliş sıfatında tarğıp etildi ve onıñ tesirinde bir qaç nesil terbiyelendi. Lakin, Allağa şukürler olsun ki, onıñ devir sınavından keçe bilmesligini sezgen, ellerinden kelgeni qadar oña boysunmağan şahıslar bar edi ki, şimdi biz olarnıñ telükeleri nafile olmağanını koremiz. İsmail Gasprinskiy ve Abdulhamid Çolpan uzaqnı kore bilgen şoyle insanlardan ediler.

Biz, Qırımtatarlar-şahısqa tabınuv deviriniñ qurbanları, bu sahte ğayelerniñ zulumını digerlerine nisbeten ziyade başımızdan keçirdik. Cenk siltemi manaçığınen yurtundan quvulğan Qırımtatarlar sabıq SSSR(SSCB)'nıñ çeşit koşelerine dağıtıldı. Olarnıñ ekseriyeti Ozbekistanğa kelip tüşti. Şeerlerge ve rayon merkezlerine tüşkenlerniñ balaları rus mekteplerinde tasil aldılar. Biz kibi uzaq qışlaqlarğa tüşkenlerniñ balaları ozbek mekteplerinde oqudılar. Biz içün bu ozune has mektep oldı. Tilimiz, dinimiz, urf-adetlerimiz bir olğan türkiy halqlarnıñ medeniyetini ogrenmege merağımıznı yaşlıqta alıştırdı.

Taşkent Devlet universitetiniñ filologiya fakultetinde oquğan yıllarımda bazı muallimler Terciman gazetasını añsalar da, o qayerde ve kim tarafından neşir etilgenini, o ceditçilik areketiniñ başında kim bulunğanını aytmay ediler. Şu yılları endi Hruşöv deviri-siyasette cıllılıq kunleri başlağanındanmı, bazıda Abdulla Qadiriy, Abdurauf Fitrat, Abdulhamid Çolpan cedit burjua edebiyatınıñ vekilleri, degen mulaazalar qulağımızğa çalına edi.

Belli qırımtatar şairi, şarq edebiyatınıñ bilgiri Eşref Şemi-zade altmışıncı seneleri Ğafur Ğulam adına edebiyat ve sanat neşriyatında şarq edebiyatı bolüginiñ mudiri edi. O yurttan ayırı tüşken biz kibi yaşlarnıñ edebiyatınen hususan türkiy halqlar medeniyetleri inkişafınen meraqlanıp başlağanımıznı alğışlay edi.

Karakuba-Qırım'da Urum Köyi-İncil Parşömeni 2, Greko-Tatar Tili

Karakuba-Qırım'da Urum Köyi-İncil'in Parçası,1743 yılı elyazması Greko-Tatar Tili
Rumeyske Selo V Krımu
Fragmenti z Evangeliya 1743 roku

Marka (16:1-8)

Ol zamanda jumaa ertesi keçtikten sora Maria İmağdalinı, ve bir Mari İakovosun, ve Salomi baarlar satın almışlar ve varıp Hristos efendinin mezarına silmee. Ve bazar künü erken vardılar mezara ve küneş doğmah meelinde kendi aralarında dediler ki, ajap, kim yuvarlatır bu taşı biz mezarın ağzından? Ve haçan ki bahtılar- taş yuvarlanmış turuyur mezarın ağzından, zire bek büyük idi.

Ve haçan ki mezarın içine kirdiler ve kördüler-bir genç yigit oturur udu sağ yana beyaz esvap kiyinmiş, ve tajibe ettiler onu kördükleri kibi. Ol da dedi bunlara: Tajibe etmeyesiñiz, ve İisus Hristos efendi arasıñız ve ol Nazaretli stavros olunanı, ve ol tirildi, şindi bunda yohtur, ve ne ararsıñız? İşte, budur mezarı, lakim varıp söyleyesiñiz şegirtlerine ve Petrosa, ve Ğalilayada onu körejeksiñiz, nice kendisi der idi size.

Ve saatında mezarın içinden çıkıp kittiler. Bir horhu ve bir titremek tuttu onları, ve biri birine jevap bile vermee hadar olamadılar.

TsNB, D.A. 27 L. (Muz.254), ark.108-108 zv.

Karakuba-Qırım'da Urum Köyi-İncil'in Parçası, Greko-Tatar Tili

Karakuba-Qırım'da Urum Köyi-İncil'in Parçası,1743 yılı elyazması Greko-Tatar Tili
Rumeyske Selo V Krımu
Fragmenti z Evangeliya 1743 roku


Matviya (28:16-20)

Ol zamanda on bir apostoloslar vardılar Galilayaya ve ol denilen dağa Hristos efendi sımarladı bunlara ki: Beni onda köresiñiz kerek. Ve Hristos efendiyi kördükleri kibi sejde ettiler ve fikir etip tururlar udu Hristos efendimizin ölüp ve tirildigine. Ve Hristos efendi de açan yahlaştı bunlara ve şegirtlerine dedi ki: Ve bana öküm verilmiştir kök yüzünden ve yer yüzüne. Ve varasıñız benden ötürü jümle dünyayı ve jümle milletleri, ve aziz evangeliostan nasaat etesiñiz bütün alemi. Ve kim ki ihtiyat eter ise er minletlerden, onları vaptiz etesiñiz, babanın, ve oğlunun, ve aziz uruhu adına vaptiz olsunlar. Ve nasaat etip bildiresiñiz jümle aleme ol ki size sımarladığım jevapları. Ve ben siziñilen bileyim dünyanın ahırınadah. Amin.

TsNB, D.A. 17L. (Muz.254), ark.108.

Panayanıñ Hekmetlerinden Ötürü Bu Vatopedi Manastirin içinde olmuş-At Meydanı-Greko Tatar Tili

Panayanıñ Hekmetlerinden Ötürü Bu Vatopedi Manastirin içinde olmuş
Unesco

Eyidir ki söyleyim ol hekmetlerden ki Panayadan olmuş bu aziz manastirin içinde. Ve ol büyük Theodosios padışah bu aziz manastiri yaptıhtan sora öldü, Arkadios padışah oldu Stambolun içinde. Ve ol zemanda kızı Plakidiya Konstantinos hocasının iziniylen Romadan halhtı da keldi, bu manastiri körüp ziyaret etsin, dey, em de Stambola varıp Arkadios hardaşını körsün. Ve nice keldi bu manastirin limanında, Avret limanı dedikleri yerde padışah çektirisinden çıharı çıhtı. Ve keşişler de, nice eşittiler ki valite keldi, deyin, harşılamaya çıhtılar episi. Ve ol valite de ekliseye keldiği zaman büyüklenmemek içün eklisenin bahırlı büyük hapudan istemedi içeri kirmeye. Ve hapuya yahın vardığı kibi körünmez yerden bir ses eşitti, ve der idi ona: Dur, sahın içeri varma, zira hazebe oğrarsın. Ve o da, ol sesi nice eşitti, yüzü hoyun yere tüştü ve ağlayıp der idi: Ya jümleden aziz Valitullah, suçumu bağışla, zira yunahkãr hulun kibi suç ettim. Ve ondan sora halhtı da emr etti ki, orada sesi eşittiği yerde bir eklise yaptırdı Ayas Dimitriosun adına ve Panayanın ikonasını zografis ettiler orada, ve adına Zoodohos dediler. Ve bir kandil de asmışlar Panayanın ögüne, ki akimitos yansın. Akimitos demek- yeje kündüz yanar, iç sönmez demektir. Ve ondan sora vardı Stambola ve bu ajayip hekmeti Arkadios hardaşına söyledi. Ve o da, nice işitti ki, Panaya hız hardaşına da hekmet kösterdi, taaciplendi ve çoh bahşışlar verdi bu manastire ve buru velayetinde de bağışladı ol güzel metohu ve onda olan Kioloda dört payından birini vermiş, köy içinde de bir tükãn verdi ve hayır akaretler daa vermiş o hadar, ki yılda 12 litra altın ve 15 de kümüş keleri var idi manastirin. Litra demek-3 litra bir ohadır. Olar ki manastirin eski kondikasında yazılıdır ve bu Arkadios padışah tikmiş ol büyük taş diregi Stambolun içinde At meydan dedikleri yerde ve bu künedek turur.

Kolofon 1

Kolofon 1
Unesco

Ölüm kelir, ölüm olur, elim çürür, toprah olur, yazan ohuyan rahmet alır, bu kitaba yazılanlar bu dünyaya halır. Şükür Pedere, ve Oğula, ve Aziz Ruha, ve şimdi, ve daima, ve ebedlerin ebedlerinedek. Amin.

Buları yazan ben yunahkãr hulunuz Karani köyinde Stefan Theod. Popov.

GP: IV

Veruyu Vo Edinago Boga-Tek Tañrı'ya işanam-Greko Tatar Tili

Vruyu Vo Edinago Boga-Greko Tatar Tili
Unesco

Yınanırım bir Allağa, üme dünyayı tutan babaya, yeri ve kökü, körünen ve körünmeyenneri yohtan bar etip yaratana;

Em bir efendi Yisus Hristoza ki Allağın oğluna, ol ki bir doğmuş ve jümle ebediyedlerden evel babadandoğmuştır, nurdan nur, Allahtan hak Allah doğmuştur, amma yaratılmamıştır, ol ki zatı babadandır, ki jümne şey oldu, ki biz insannardan ötürü ve bizim helasımızdan ötürü köklerden endi, ve Aziz Ruhtan ve ol bikir Meryemden ve insan oldu, Stavros oldu, dahi bizim içün Pontios Pilatosun vahtında ve jeza çekti, ve kömüldü, ve üçünjü künde kitaplara köre tirildi, ve köklere çıhtı, ve babasının sağ tarafında oturdu, ve yene kelecektir azim ehtişam ilen bile, öküm etecektir tirileri ve ölüleri, ki onun padışahlığının tügenmesi yohtur;
Ve ol Ruh, ol Aziz, Ol Rabbi, o Ömür verici, ol ki Baba ilen bile ve Oğul sejdalanır ve bile ehtişamlanır, ol ki peyğamberlerin söyledikleri;
Daa bir ol aziz umumiye ve resülliye ekliseye;
ıhrarım budur ki yunahlar af olması içün bir Vaptiz vardır;
hatlanırım ölülerin tirilecegini ve ömür kelejek ebediyedek. Amin.

GP:I-V.

Çipçeler-Ganna Viktorivna Cerihova-Greko Tatar Tili

Çipçeler-Ganna Viktorivna Cerihova-Greko Tatar Tili
Unesco
Donetska Oblast-Ulakli

Çipçeler inkubatordan. Endi tavuhlar. Çipçeçikler güzel östler ama. ne alay?!
Mışıh hahtı aldı yedisin. On yedi dene haldı. Tavuhlar bah, şte, oların da hapam, a son yiberim ahşam stü. Yürüyler.

Bardım Valya hudayıma. O da berdi mana yirmi çipçe:
-Bereyim,-diy,-osun senin. Tek bir denesi-iç maraz taptı,-diy.
Men dem:
-Osa, osun,-dem, berim on kümüş, alım ao yirim çipçeni, üç künnük çipçeler. T'etirim evde. O ahşamı bir çipçe zıbarıy, ao iç maraz olgan çipçe. Endi baham güzel olarnı. Yazlıh kufnaçe yaham, sıjahka, aşatım güzel. Aşaylãr, alay güzel yürüyler, tek-a çıharıs, diyler. Men de bögün yiberdim onu çıharı, olarnı, bir et'isi haldı kufnãçe. Özüm de azgına yatayım sofa sne, raatlanayım, ras yiberdim çipçelerni çıharı,-dem. Bir daa ne-turdum. Kül yanna oldu çipçeler. Turdum-bir et'isi ev çine-çipçeler yohtur. On dene mında kufnãçe otruy-halganı yohtur. Bir daa Lüba Ohmuş hıçıriy:
-Anta! Seen çipçelerin bar? Çipçen bar seen?-diy.
-Bar,-dem.
-Mına, daa tek-a Saldatikin mışıgı bir çipçeni algan, endi boggan, t'etey. Avuzundan aldı nı onu-endi zıbargan,-diy.
Ayda, alım senekni, t'etem anda, Bu halgan da anda- on dene evçe edi, yedi dene de, şte, Lüba tapay otlar çinden, t'etriy, ev çine hoyay. Közetim-et'i çipçeni algan. Halgan on yedi de. Olar da ep ta çıharı stiyler yürmed'e. Men de seneklen barım anda. Barım, huvdum. Huvdum artından-urup öldüramadım maraznı! Şura da diy:
-Ya men öldürd'eniñ stemem,-diy.
-Ned'e?-dim.
-Ya oon balları bar. Ballarnı östürme t'erek, mışıh t'erek.
-A! Saa mışıh t'erek?! Maa çipçe t'erek!-dedim.-Men onu zıbartım ep te bir!
A son endi ökem çıhtı:
-Ay-da-ray-da-ay-da-ray-da!-dep yırlap t'ettim.

Çırlama-Lübov Dmitrivna Ogurtsova-Greko Tatar Tili

Çırlama-Lübov Dmitrivna Ogurtsova-Greko Tatar Tili
Unesco
Donetska Oblast-Ulakli

Biz Urum halhı, biz bek yahşı halh. Bizim adetimiz alay: bizd'e misafir t'eseler, bek aylãnıp bahaymız, güzel hoyaymız, aşatıymız. Olarga yasaymız çırlama. Çırlama biz pişiriymiz bılay.

Basam hamur. Hamurçe hoyam bir yımırta. Yiberim et maşınkadan, yasam hıyma. Açam yayım. Yayımlerni açhanda ince açam. Hoyam içne hıymanı, bir köşesne, a son yapam, a son yagaların t'esem büldalen. Hoyam bir hazançe üç litra may, t'endir may. Taşlam çırlamalarımı, pişirip-pişirip alım kastrulyaçe, yapam kastrulyayın hapagın- çırlama pişiyler yımşaçıh. bir çırlamaçe hoyam on beş kapik ahça. T'im vahtlı-ona çıhsın.

Karai(m)ce-Bigin Sınay Tavga(Ululad Şavuot-kin)-Ribbi Aharon uvlu Yeuda

Bigin Sınay Tavga(Ululad Şavuot-kin)-Ribbi Aharon uvlu Yeuda
Bigin Sınay Tavga
(Köcirdi tora tilindn ribbi Aharon uvlu Yeudanın.

Bigin sınay Tavga mindi Moşe
Aziz tahttan költirdi toranı Moşe.

Tavlar kaltradılar mingende Moşe,
On aziz sezlerni kabul etti Moşe.

Aziz malahnın yergösine yetişti Moşe,
Kip umsunc költirdi ulusuna Moşe.

Malahlar mahtav ayttılar mingende Moşe,
Aziz canlar kuvandılar engende Moşe.

Ullu muskal sehellerden anladı Moşe,
Kensisine azizlernin yetişti Moşe.

Aziz tora yazılhan keltirdi Moşe,
Eki tahta tucurhan endirdi Moşe,

Kayyamlıknı keruvimde anladı Moşe,
Inamlı kulu Tenrinin indeldi Moşe.

Tigel umsune keltirdi uluska Moşe,
Ayttılar:kılarbiz ne ayttı Moşe.

Korkunclu haşgahaba kaplandı Moşe,
Aziz malahlarnı anladı Moşe.

Avalraknı ic dunyadan kabul etti Moşe,
Illasın sehellernin bildi Moşe.

Eki luhot taslardan endirdi Moşe,
Toranı sımarladı bizge Moşe.

Budur aziz tora ki yazdı Moşe,
Bu alhıs bıla alhısladı Moşe.

Laf-Greko Tatar Tili-Gnat Mikolayeviç Zmarda

Laf-Greko Tatar Tili-Gnat Mikolayeviç Zmarda
Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Avculuh. Hoyan tutar edler. Köpekleri çoh edi. Tazıları. Çıhay anda çöld'e. Çöl-boş. Hayda közetis-çöl boş edi. Naadar mına ablay huş bar edi! Duvadahlar. Turnalar. Bezd'elek. Bez'elek-papiy hadar. Güzel ablay, uzun. Otlar çine. mına ablay otlar edi, piçenler edi. Pıtpıdahlar şinçik te bar. Nu bek az. Çıllar, hoyan bar. Nu az endi. Tilki bar.
Janavar dögüşten son peydalangan edler. Yürür edler. Mına anda. T'eliy alıy. Buzov baylãylãr. Almay üyde. T'eliy alıy buzovnu, alıy t'etiy. Kiçik, kiçik buzovlar. Mına ablay, çett'e baylãy otlamaga. Ahşamlıh ta almay. Turuy saba-yohtur buzov. Süryep t'etip. Alıy, arhasne hoyay, buzovnu, sep te sürd'eliy. Anda, abu harşıga, bir kişi oturur edi. Hapögünden kozasın aldı, eçkisin. Büyük eçki. Köpegi de bar hapögne. Köpek horhay janavardan, sahlanıp. Janavar da öksek. bir yıl bek çoh edler, dögüşten son. Mına ablay, hırh yedinci yılıçe. Haçan ablay çıhsan çıharı ahşam, haçan başlãylar ulumaga! Da ama bil: bir dene uluy-anda sanıs bir on dene! Alay sesi bar. An son, bir tosat çıhaylãr ohotaa, avculuh, hoyan urmaa anda. Anda çöld'e bir t'ebençik bar edi toban. Est'i. Közetiyler-yedi dene, janavarlar, ao toban sne, oba sne. Sıçan tutaylãr. Aşaylãr. Olar baryoh vahta aç. An son köriyler-t'eliyler... Bizim bir adam bar edi, jügürük sne yürür edi. At sne. Bek çaphan at. T'eliyler, aytıylãr. Miniy, aylãnıy ao t'ebenni. Bir hart ohotnik te bar edi. T'etiy taramaçe. O biliy endi, haya haçajahların. Yatıy tarama çine. Aylãnıy artın, şükütüy olarnı, şükütüy. Horlaylãr. an son t'etiyler tarama boyu. O da yatıy. Birisin urup öldürüy. Aman. Birisin de ranit etiy. Öbürleri haçay.

Etnograflar-Greko Tatar Tili-Konstantin Mihailoviç Nalbant

Etnograflar-Konstantin Mihailoviç Nalbant
Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Şiyerden t'eller dört can, muzeyd'e. Olar ble rayondan Horoş Nikolay Aleksandroviç. Çaardlar meni. Bardım men muzeyd'e.
Biz olar ble oturduh, başladıh lafetmed'e. Olar başladlar sormaga evelt'i tapmacalarnı, türkülerni, t'im biliy köy çüne, t'im yırlay. Hartlarnı başladlar sormaga-hayı çare barmaga yazmaga est'i türkülerni, est'i tapmajalarnı, est'i avalarnı, tahmahlarnı...
Biz olarga ayttıh.
Lafettik. An son olar ble... olar bizni... olar bizd'e ayttı, ahşam t'eld'eymez narodnıy klubga.
Bizni jıydlar narodnıy klubga. T'eller çalıcılar, t'emene sne çalay. Dare bar edi. Bayan bar edi. Çaldlar. Biz yırladıh haç ava. Hızlar oynadı. Epsi avalarnı, türkülerni yazdlar manitofonga. Ayttılar, daa haçan t'eleyik biz-sizin çaarayıh.
Biz ayttıh:
-T'erek halhnı çaarmaga, şop organizovat etmed'e hor, şop halh jıyılgay, yırlagay evelt'i avalarnı, evelt'i urbalarnı tapmaga, şop t'iyimli bolgaylar urumjasna.

Olar t'elejekler bizd'e, muzeyin büyügü bizd'e endi ayttı, şo avgustun başı ble olar t'elecekler mında, Donetskten etnograflar.

Türkü Bitmeen-Greko Tatar Tili-Oleksandr Fedoroviç Mavrodi

Türkü Bitmeen-Greko Tatar Tili-Oleksandr Fedoroviç Mavrodi
Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bizim Honuşumuz Vasilkonov Vasil Mihayloviç bek yırlar edi yaşlıgına. Başladı bir türkünü. T'eldi üyünün dogrusuna. Babası hıçırıy:
-Vasya! T'el üyde!
O tohtamay, t'etiy.
-Vasya! T'el üyde!
Vasya tohtamay t'etiy. Çıhay çah... T'etiy bir üç yüz metir daa. Tohtay.
-Baba!-diy.-Ne alay?
-T'el üyde!
-Ya baba, daa türkü bitmeen-e! On çün tohtamadım.

Kiçik T'ermençik-Urumça-Greko-Tatar Tili-Gnat Mikolayoviç Zmarada

Kiçik T'ermençik-Urumça-Greko-Tatar Tili-Gnat Mikolayoviç Zmarada

Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Urumlar bitiy endi. Bek az haldı urum. Boş yer mında edi. Anda otaralar yürür edi, hoylar. Yiberiyler-mında bardı-küzde alıylãr. Abu tarama da oz et'en, büyük oz. Çohtan, çohtan-köçt'ende. Köyden- T'ermençik-t'elliyler mında saçaylar anda birer para yer, yanaşıylar ozga, ülelik atların bagaylãr, özleri aşaylãr. An son yavaş-yavaş köçt'endir, set'izinci senede. An son yavaş yavaş arthan-arthan-arthan.

Zamannar güzel. O güzel dügül edi, indidualşina. İndudualşina da ne?Papular-babular. An son yavaş-yavaş yetiştik abu yılga. Daa naz yıl t'erek?

An son açlıh t'eldi, yirim birinci sene. An son babamız alıp t'etti-horanda büyük edi-Besarabiyaa. Todi j eto Besarabiya eli an son Rumıniya. Anda bir yıl oturdıh. Men vahta yedi yaşna edim. An son kötük t'eri. Naz-mas t'eldik. T'eldil üyde-vay-vay,vay-vay!-üyler körünmey! Mına alay alabotalar öst'en-tav t'ibik. Naz-mas,naz-mas hol blen anlan bir avuç çıharıs, mından bir avuç çıharıs, saças. Mına alay yavaş-yavaş köterildik. Endi ökmek te bar edi. Ama bulay zaman yoh edi.

Ögünce işler edler-vay-vay, vay-vay! Men de yetiştim ona. On et'i yaşna. Endi araba artından tırnar edim. Vahtı yejeme kündüz işler ek! A şin közetis-saat set'izde işt'e t'etiyler. Anda-mında, saat on et'i-ülelik-et'i saat mı, ne. An son t'etiyler. İşlesen-en çogu üç-dört saat. Ziyade işlemey halh. Şinçik işliy abu mehanizatorlar. Haysı işliy-saba erte başlaylar, saat et'id'erek yeje. Aolar şinçik işliy.

Tuz-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Gnat Mikolayoviç Zmarada

Tuz-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Gnat Mikolayoviç Zmarada
Unesco

Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bir tosat hazahlar saçhannar tuz. Bagaylãr-bagaylãr- tuz çıhmay. Nas şiy? Barıy çöld'e, közetip-çibinner oturıy.
A-a-a!-t'eliy üyde:
-Bılay-bılay, bizim tuznu çibinner aşay.
Alıy ortagın, t'etiy çöld'e:
-Al tüfekni,-diy,-barıp öldüreek o çibinni,-diy.
Barıylar çöld'e. Çıhay bir çibin, oturuy kökregine.
-Yura!-diy.-Mına otruy. Ur hapahla!-diy.
O naz uruy-uruy öldürüy. Öldürd'en.

Başsız(2)-Urumça(Greko-Tatar Tili)Harpamliy Petroviç Halvaci

Başsız(2)-Urumça(Greko-Tatar Tili)Harpamliy Petroviç Halvaci
Unesco

Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bir zamanda, üç ortah, üç ayahtaş- Zahar, Hristofor, Prokoş-t'ettler avculuhka. T'ettler-t'ettler- bişiy de yoh. Bir daan köriyler, şo ayu t'irdi uyas(ı) çine. Prokoşha aytıylar:

-Sen t'ir anda çine. Ayahlarınan tutas, a sonnan ayahların ble sallas- biz biliymiz, şo sen endi tuttun. A sona seni çıhariymiz. Biz biliymiz, şo sen endi tuthannı, o arada çıhariymiz seni tartıp.

Prokoş t'irey anda çine. T'ird'eni t'ibik janavar başın üziy. Başlay çapalanmaga, ayahları ble urmaga. Bular da biliy endi tuthanı ayuvun ayahlarından. Tartıp çıharıylar. Çıhargan sora közetiyler-ayu da yoh, kişin başı da yoh. Zahar Hristoforga soray:
-Sen bilmeysin, t'ird'ende başı oon bar edi mi, yoh edi mi?
Hristofor diy:
-Ahılma yoh,-diy.-Bilmem güzel. Onu alıp barıp hatınna sorayıh, Vasenkaga.
Zahar diy:
-Olmalı, alay da eteymiz. T'ettik.
Barıylar, soraylar:
-Vasenka, Prokoş üyden t'ett'ende a seen hojaan bar edi mi başı yohsam yoh edi mi?
Hatını o yahka biyahka omuzları ble sıhkaladı:
-Bilmeyim. Anı da aytamam sizd'e, bar edi mi, yoh edi mi, ama, saba o pasta aşadı.
Zahar oların en ahılnısı, Hristoforga aytıy o vahta:
-Sen bişiy biliysin? Kişin avuzı baş sne. Vahtı oon başı bar edi. Pasta aşagan bosa, olmalı, başı bar edi,-diy.
Çetne-ucuna da nas bunu aytmağa? Çetne-ucuna çıhay blay, şo bu kişi başsız edi: başı bosa, anda çine t'irmey ayuvga.

Ay(1)-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Konstantin Mihailoviç Nalbant

Ay-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Konstantin Mihailoviç Nalbant
(Unesco)

Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bir ahşamı t'eliy honuşusu honuşusna, hıçırıy:
-Yuvan aga! Tur!
-Ned'e!-diy.
-Tur, çıh çıharı!-diy
-Ya ne boldu?-diy.
-Huyuçe ay uçhan. Ayda çıharayıh!-diy.
-Mına bir şiy daa! Ya naz bolgan?-diy.
-Çıh-köres.
Çıhaylar, barıylar huyuğa. Közetiyler-ay yalday suv sne.
-Ya nesayıh?-diy Yuvan aga.
-Senin kanjan bar, t'etir, biz zaraz onu tartıp çıharıyımız-diy.
Yuvan aga barıy evde, t'etiriy kanjanı. Yiberiyler kanjanı suvçee. Tartaylãr-tartãylar-çıharamaylar. An son kanja lişiy tulaga harşı. Başlãylar tartmaa. Yuvan aga diy:
-Lişti, aleim,-diy.-Hana, Mikitaga, güzel tart-sã, zaraz biz onu çıharıymız, diy.
Başlay tartmaga. Tartay-tartay, Kanja hutluy tuladan, t'etiy töbee. Olar da hapahlanın t'etiyler huyu yanna. Yuvan aga diy:
-Vay! Közet töbed'e! Endi kök sne ay!-diy.
Ablay da huyu çinden tartıp çıharganlar aynı-kökt'e yabuşhan. Abu epsi.

Toğaybey-Canmuhammed (XVII asır)

Toğaybey

poema
(parçalar)

(Polşa Qıralınıñ Seytde yapqan çıqışından)

Ol zeman lehli qıralı neyledi,
Yedi bekler beklerin cem eyledi.
Em dahi bayarlarnı ketirdiler,
Bir aliy meclis qurıp oturdılar.
Başladı qıral sözün ol dem aman:
Biliriz fırsat keçip bu zaman,
Mende olan mal hazine, kimde var,
Moskov, nemse, fransız illeri,
Er birisi berir maña askeri.
İşte bu yıl ben sefer qılsam kerek,
Qırımtatar halqını qırsam kerek...

(Pototskiyniñ qıralnıñ sözlerine nisbeten bergen cevabı)

Tatar halqı, ki acep halqtır, biliñ,
Tezine olmaz, bar, ulu tedarik qılıñ.
Duşmanımızdır bizim, ki qorqarız,
Sanki qurttır, qoyun kibi urkeriz.
Kelip onlar yel kibi eser gider,
Nice yuz biñ askeri basar gider,
Em sen bu sene tedarek qılasıñ,
Nemse, fransızdan asker alasıñ,
Ki acep beader olur er biri,
Biz qoyuñız sanki, onlardır borü.

Kelecek sene ulu sefer qılayım,
Ucümle barıp Qırım halqın qıralım.
Bu yıl destir vir baña, barayım,
Ozu qazağınıñ alını qarayım.
Eger mutiy olmasa, qılıç urayım,
İlin, koyin-cumlesini alayım.
Ozu uzerine nice isar qalayım,
Qırq biñ askernen anda ben varayım,
Seraskeriñ olıp, azır turayım.

(Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiyniñ mezkür vaziyetnen çıquv yollarını arağanı aqqında)

Ol zaman Ozu halqınıñ atamanı
Maliska idi Batavskiy duşmanı.
Ol Maliska işitti bu haberi,
Aqlı ketti başından tarı-marı.
Cumle Ozu Qazağın cem eyledi,
Muarebe ateşin şem' eyledi...

(Maliska, Batavskiy-Qırımtatarlarnıñ laqırdı tilinde B.Hmelnitskiyniñ (Maliska) ve Pototskiyniñ (Batavskiy adları. İzaat ve remarkalar Yunus Qandımnıñ.)

(B.Hmelnitskiyniñ elçileri Qırım Hanı III İslam Gerayğa ukrain halqınıñ poloniya şlâhtasına qarşı kureşlerinde yardım sorap kelgenleri aqqında)

Didiler ki,ey bizim sultanımız,
Baş urıp, selam qıldı atamanımız.
Batavskiy seksen biñ asker ile,
Kelmek içün tedrik idti bize.
İlimizi, koyimizi yıqsa kerek,
Cümlesini ep ota yaqsa kerek.
Kelecek yıl em Qırıma kelse kerek,
Qırım halqın qoymayıp alsa kerek.

(Toğaybeynen Bogdan Hmelnitskiyniñ Poloniyalılarnen olğan çarpışmaları aqqında)

Bir dahi Ozu Qazaqları keldiler,
Ol Toğaybey, ol saatte neyledi.
Zari qılıp, ah... fiğan eyledi,
Atamane didi imdi ne duralım?
Durmayalım, eman qılıç uralım.
Ol Toğaybey qazaq ile bi keman,
Kâfirin qarşı(sı)na çıqıp urdı eman.
Ozu halqı cumle qarşı turdılar,
Bir-birine top, tüfekler urdılar.
Em semaden qudret oqun attılar,
Bir saatte ol kâfiri qırdılar,
Çoq askerler anda telef odılar.

(Toğaybeyniñ Ukraina ve ukrain halqını duşmandan qorçalavda oz canını ortağa qoyup, batırlarca cenkleşkeni aqqında)

Ol Toğaybey Qazaq ile bi keman,
Kâfirniñ qarşısına turdılar eman.
Ğazılar onı korip, qılıç urur,
Sanarsıñ ki, qıyamet qopmıştır.
Toğaybey ortada curür idi,
Sanarsıñ sarğuş arslan kibi idi.
Eline elmaz qılıç almış idi,
Dünyanıñ varlığını unutmış idi.
Kimse söz itmeyüp, ol dem zi bea,
Eybet ile korünirdi, acder bea.

Ol Toğaybey yene kirdi
Qılıçını boyandırdı al qane.
Bindigi at, esbabı qan idi,
Şekli insan, sureti arslan idi.

Meydan içine kirip oynar idi,
Sanarsıñ ot kibi yanar idi.
İç olüm kelmez idi oynine,
Şoyle bil ki, bir qurt kibi korüne.
...................................

Şarqa, ğarba çıqmıştır onıñ adı,
Cian içre bellidir onıñ namı.
Ne yere varsa ol er zaman
Feth ider o, sanki oldır qaraman.

Abdul-aziz İzziy (1611-1694-95), Eyledim

Eyledim

Kendümi kendüm ile kendüm perişan eyledim
Aldanub zahid sözüne ğayre iz'an eyledim.

Eylenüb Hadi hidayet çünki keldim kendüme
Kendimi kendimle bilüb hake yeksan eyledim.

Kendümi saldıkça hake izdiyad oldı ziyad
Soñra kesreti geçüb ben kesb-i irfan eyledim.

Dil Hüması sayd-i dildarı deruni azm idüb
Dam-ı tevhid içre kendüm arz-ı canan eyledim.

Kendüme izzet bilüb kendi vucudım yoqluğın
Dam u daneden geçüb kendümi sultan eyledim.

Kendüñe kendiñ gerekse-bile gor sen kendüñi
Men aref sırrını, zahid, keşf-u i'lân eyledim.

Çünki geldim, İzziy-a, kendüme-bildim kendümi
Kendi derdime yine kendümle derman eyledim.

Sofu Mehmed Geray Han Kâmil (1591-1676)

Qoşma

Hasb-i halim beyan eyleyim
Gor neyledi ahir bu feryad beni
Derd-i firğatimi iyan eyleyim
Qurtar bu feryaddan eyle şad beni

Qaldım bu fenada şallar içinde
Bir merd-i ğaribim iller içinde
Ğubar olmış iken yollar içinde
Esüb bir kenara sürdi bad beni

Kerem qıl hatırım yıqub sındırma
Gozlerim yaşını qana döndürme
Ğaribim qapuñda melül gönderme
Meded ihsan eyle qıl küşad beni

Dolubdır gözlerim qan ile nemden
Hiç haliy degildir serim sitemden
Halâs bulmış iken girdab-i ğamdan
Eyledi bu felek gor berbad beni

Der ki Kâmil, seni aradım buldım
Lütfi çoq bir kerem kânısıñ, bildim
Payiñe yuz sürib qapuña geldim
Eyle murad uzre ber-murad beni.

Seyid Musa Kefeviy (1583-1644)-Dörtlik

Dörtlik

Hamd ol padişaha layıqtır,
Cumle mevcuttan o fayıqtır,
Yoq iken resmiy tavr-i mevcudat,
Halq edüp cumleye verdi harekât.

Düşdi Goñlümiz, Abdul-Aziz İzziy

Düşdi Goñlümiz, Abdul-Aziz İzziy

Gazel

Künt-u kenz esrarını seyrane düştü goñlümiz,
Sır içinde sır olan sultane düşdi goñlümiz.

Süret-i alemi zilâl-i zail oldığın bilüb
Ol baqa mülkindeki sultane düşdi goñlümiz.

Teşne-leb vadi-i hayretde gezerken sade dil
Lây-i ma'allah hamrı ile qana düştü goñlümiz.

Dil Huması saye saldı çünki her bir menzile
Zilli arş'allah ile zıllane düşdi goñlümiz.

İzziy-a! Dilde olan gevherleri nazm eyleyub
Dür içinde müntazam dür-dane düşdi goñlümiz.

Vaqıt-Amet Mefayev

Vaqıt-Amet Mefayev

Toqta vaqıt!
Yaşlığıma bir izin ber,
goñül ayat sefasınıñ
dadın alsın, şırın gece quçağında
şirin dulber-
sevdalarnıñ kokreginde
sevgi yansın!

Lakin vaqıt toqtamadı,
Keçti yıllar-
Yaşlıq keçti,
Keçti bizim guzel devran.
Elbet, dostum,
Tabiatta bu qanun bar-
Vaqıt içün iç toqtav yoq,
Oter zaman.

Aşıqlarnıñ opüşinde duyulmadan
Yıldırımday bir suratle
Keçer vaqıt.
Hastalarnıñ töşeginde
aşıqmadan,
acınmadan
aqrın-aqrın
keçer vaqıt

Ecdatlarımıznıñ kemikleri biznes içün mania degil

Kemikler biznes içün mania degil. Qızıl Qı şimdiki Lenino civarındaki Mısovsk köy akimiyeti evelden mezarlıq olğan topraqlarnı qurucılıq içün ayırdı. Naaşnı ğayrıdan kömgen teşebbüskârlarğa qarşı mahkeme işi açıldı. Köy sakinlerniñ muracaatları diqqatsız qaldı. Meseleniñ inceliklerini bizim mühbirlerimiz ögrendiler.

83 yaşındaki Mesaye Melimerova Keten köyündeki qabristannı yahşı hatırlay. Onıñ evi yaqın bir yerde yerleşken.
Yelena Vovk Ketende doğıp ömür boyu bu köyde yaşadı. Köy mezarlığında cıyılğan sınıfdaşını hatırlay.
- Oña sunnet yapqan ediler. Ğaliba ondan soñ, yaramayıp, hastalandı. Onı qabristanda kömgenlerini körgen edim
Mezarlıqnıñ çoqtan tüsü bile qalmadı. Yerli sakinlerniñ aytqanlarına köre, o 2 gektarnı qaplay edi. Mezarlarnıñ büyük bir qısmı İslâmdan evelki medeniyetke ait. Doğma Ketenliler, qabristannıñ mevcutlığında emin olsalar, yerli akimiyet başqa fikirde. Qurucılıq işleri devamında tapılğan kemikler bile yeterli delil degil.

Yüksek qora ve qaviy kilit artında - eglenceli merkez. Rusiye şirketi tarafından dayving merkezi ve musafirhane inşaat etildi. Mında em futbol oynamaq, em de havuzlarda yaldamaq imkânı bar. Oyunlar meydançığı mezarlıqnıñ bir qısmında yerleşe.

Musafirhane vekilinen yalıñız telefon vastasınen laqırdı etmege mümkün oldı.

- Sizniñ resmiy delilleriñiz barmı? Bütün bu suallerni devlet hadimlerine bermek kerek. Bizim qolumızda vesiqa - akt bar, - dedi o.

Ekspertizadan keçken kemikler 2011 senesi daa boş olğan mezarlıqnıñ bir qısımında ğayrıdan kömüldi. Hatıra taşı tiklenildi. Paranı cemaatnıñ özü topladı.

Mısovsk köy şurası bunı qanunsız olaraq tanıdı ve teşebbüskâr Zevid Gaziyevni Qızıl Qı rayon mahkemesine berdi. Appelâtsion mahkemesi qararnı deñiştirmey qaldırdı. Gaziyevge 10 kün devamında taşnı alıp taşlamağa teklif etildi. Qızıl Qı rayon devlet memuriyetinde aytqanlarına köre, mezarlıqnıñ statusını Mısovsk köy şurası belgilemek kerek.

- Bizler cenaze ve onıñnen bağlı merasimler aqqında qanunnı alsaq, mesele bütünley Mısovsk köy şurasınıñ omuzına tüşkenini köre bilemiz. Bizim buña doğrudan-doğru qarışmağa aqqımız yoq, - dediler anda

Ecdatlarnıñ kemikleri üstünde qurucılıqnıñ alıp barılması yerli musulmanlarnı ğayet raatsızlay. Yaqın vaqıtta akimiyet abideni alıp taşlamağa istey. Berilgen 10 künlük müddet bir qaç ay evelsi bitti. Dilâra Rustemova, ZAMAN

CrimeanTatars.org

Qırımnıñ baylığı kene Qırımğa qaytıp keldi-Zera Bekirova

Qırım tarihiy müzeyiniñ adı "La Richess" sözü fransız tilinden "baylıq" diye tercime etile. Müzeyniñ saibi Güliver Altın oña bu adnı nafile bermegendir, çünki kerçekten de mında şüreti bütün alemge tarqalğan Qırımımıznıñ,asırlar devamında tar-mar etilgen, dünya boylap saçılğan baylığı bu vatanperver insannıñ - ğayreti ile direm-direm bir yerge toplanıla.

Kollektsiyanıñ ilk ekspo¬natı - 1835 senesi basılğan Qırım ve Şimaliy Qaradeñizboyunıñ haritası - 2004 senesi fevral 14 künü Frenkistannıñ Lion şeerinde satın alınıp, fantastik qısqa müddet içinde dünyada beñzeri yoq unikal bir müzey meydanğa ketirildi. İnanması küç, lâkin kerçek, nasıldır 6-7 yıl devamında 35 memlekette bulunğan bir buçuq biñden ziyade er biri üni¬kal, bizim tarihçılarımız, alimlerimiz içün iç kerçekleşmeycek kibi körüngen hayal olğan qıymetli haritalar, resmiy vesiqalar, gravüralar, kitaplar, elyaz-malarnıñ asıl nushaları elde etildi! Bugünde bugün mezkür müzey Qırım ve qırımtatarlarnıñ XV-XX asırlarğa ait resim ve tasvirlerniñ dünya yüzünde eñ büyük kollektsiyasınıñ, unikal ilmiy kitaphane, coğrafik haritalar saibidir. Aynı bu müzeyde qırımlı alim, şair ve tarihçılarnıñ qalemine mensüp nadir elyazmalarnıñ bulundığı yerler aqqında malümat toplandı.

Em, eñ ayretlisi şu ki, Güliver Altın bu eksponatlarnı ketirmek içün bu devletlerniñ iç birisine barmadı, iş odasında kompyuter başında oturıp satın aldı. Ebet, bu cümle artında nasıl qocaman iş, yuqusız geceler, bilgi, ğayret, israrlıq turğanını tek böyle işnen oğraşqan insanlar añlay bilirler. Bu iş içün gece ve kündüzniñ farqı yoqtır, çünki Frenkistanda geceniñ der maali olğanda, kollektsioner iştirak ettigi mezat ketken devlette ise kündüz edi. Bundan da ğayrı, böyle alış-verişke qatılmazdan evel nice-nice kataloglarnı saifelemek, bu saada temelli bilgilerge malik olmaq, yani satlıqqa çıqarılğan eksponatnıñ asıl qıymetini bilmek zarur.

Bir yarım yıl degende Güliver bey internette 700-den ziyade gravüra ve litografiyalardan ibaret "Larişes" virtual müzeyni aça. Ve kene de bu - dünyada birinci ve eñ büyük virtual müzeyi oldı. Açıq rejimde ça-lışqan, yani er kes kire bilgen işbu saytnı biñlernen-millionlarnen adamlar ziyaret etti, ilmiy araştır-malarında, maqalelerinde qullandı.

Müzey açılğanından beş yıl keçken soñ müzeyniñ Qırımda birinci "Qırım hanlığınıñ XV - XVIII asırlar tarihınıñ saifelelerinden" adlı sergisi Aqmescitteki Qırımtatar sanat müzeyinde açılıp, anda hanlığımıznıñ tarihına ait eksponatlarnıñ kopiyaları numayış etildi. Sergi teşkil etilgen zaman Güliver tarihımıznıñ hanlıq devrini mükemmel ögrenip bilgen fedayi bir insan - Nariman Abdulvaap ile tanışa ve olar müzey yanında ilmiy-tedqiqat laboratoriyasını açalar. Müzey endi qırımtatarlarnıñ on üçünci — on doquzıncı asırlarğa ait edebiyatı, ilimi ve sanatı boyunca malzemelerni toplap, ilmiy kitaphaneni tekmillep başlay. Qırımlı şair ve alimlerniñ dünya boylap devlet ve şahsiy kollektsiyalarda, kitaphane ve müzeylerde, arhiv ve fondlarda bulunğan eserlerniñ köçürmeleri satın alına. 2009 senesi müzeyniñ faaliyeti Qırımda keçe. Ser¬gisi, ilmiy laboratoriyası eksponatlarınıñ öz yurtunda keçken "Larişes" yarımadanıñ köyleri ve mekteplerine "Tarih tilge kirdi" programmasınen kele. Yılnıñ soñuna barıp müzeyniñ birinci bölügi Aybar köyünde açıldı. Er bir adımı, areketinen ayrette qaldırğan Güliver Altın bu sefer de yañılıq kirsetti. Köy sakinleri sergige davetni cep telefonlarındaki SMS mesajları vastasınen aldılar.

Aynı zamanda Qırımnıñ 500 mektebi içün de müzeyniñ galereyaları azırlanıla. Bütün bu işlerni Güliver bey öz paralarına yapa. Müzeyniñ bütün bu işlerini közetir ekenmiz, tabiiy ki, onıñ Qırımğa kelmesini, onda bulunğan qıymetli degerliklerimizniñ asıl nushalarını öz közlerimiznen körmekni hayallarımızdan keçirip, künü kelir de bu hayal kerçekleşecegine inanmağa bile saqına edik. Ve, mına, niayet qalbimizniñ töründeki bu arzumız Güliver Altın sayesinde aqiqatqa çevirildi. Bıltır mart ayında Güliver Altın qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilev ile körüşip, onıñ teklifi ile müzeyni Bağçasarayğa avuştırmaq qararına kele. "Larişes" Qırımğa köçe eken!", - degen haber Qırım boylap yıldırım tezliginde tarqaldı. Ya o qayerde yerleşecek, nasıl çalışacaq — belli degil.

Müzey içün bir kereden belgilengen bina, milletimizniñ ğururı, azizi - Zıncırlı medrese yanında ta İsmail Gasprinskiy tarafından qurdırılğan yañı binada bir çoqlarnıñ közü olğanından biraz tartışmalar da olmay qalmadı. Çünki üç yıldan berli mında qırımtatar ressamlarınıñ galereyası bulunsa da, o semereli çalışmadı. İşte, bu sene yanvar 28-de "Qırım" fondı ve "Larişes" arasında bu binanı vaqtınca qullanmaq añlaşması imzalana.

Müzey aqqında yazğanımızda "dünyada birinci", "eñ büyük", "mücizeviy" kibi ibarelerni sıq olsa da, tamam yerli qullandıq. Ve baqıñ, kene de añlaşma imzalanğanından soñ böyle bir qısqa vaqıt içinde Qırımdan bu qadar uzaqta, Frenkistannıñ Lion şeerinde bulunğan bütün bir müzeyniñ eksponatlarını, em kopiya degil, asıl nushalarını köçürmek, bilhassa Ukraina gümrüginden keçirmek mümkünmi? Daa nasıldır bir ay evelsi boşatılğan bu binanıñ tamirini bitirmek, yedi sergi zalını halqqa köstermek içün azırlamaq mümkünmi? Güliver Altın ve ömür arqadaşı Ayşe hanım bunıñ mümkün olğanını isbat ettiler. 2011 senesi mayıs 27 künü Bağçasaray şeerinde "Larişes" Qırım tarihiy müzeyi resmiy şekilde qayd etilip, cedvelge alındı.

İyül 2 künü ise müzey birinci seyircilerini qabul etti. Qırım musulmanlarınıñ müftisi acı Emirali efendiniñ bu hayırlı işke fatihası alınıp, Milliy Meclis reisi Mustafa Cemilev ve Bağçasaray rayon memuriyetiniñ başı İlmi Ümerov ananeviy qızıl şeritni keskenlerinden soñ Güliver Altın ve müzey ilmiy laboratoriyasınıñ müdiri Nariman Abdulvaapnıñ peşinden içeri - er bir nesnesinden şanlı keçmişimizniñ tekrarlanmaz, alel-husus bir ğurur bağışlayıcı, qoqusı kelgen tarih alemine ayaq basamız ve fikren o devirniñ terenligine dalamız. Mına müzeyge ömür bergen ilki eksponat, çoq kereler eşittigimiz, tek internette kördigimiz harita.

Birinci zal. Meşur topograf Ahmed Qırımiy adını taşığan Qırım toponimiyasınıñ zalı.

- Mında bugünde-bugün ğayet aktual olğan, Qırımnıñ asıl adlarını köstergen XVI-XX asırlarğa ait haritalarnıñ asıl nushaları bulunmaqta. Bulardan yalıñız ekisi köçürme olıp Ahmed Qırımiy kendisiniñ XVIII asırda yapqan haritalarınıñ köçürmesidir. Qırımnıñ evelki, öz adlarını ğayrıdan tiklev işine müzeyimiz de küçük bir isse qoşar, degen ümüttemiz, — dey alçaqgöñülliliknen Güliver bey.

- Dünyalar açıla, dünyalar! - diye lafqa qoşula Nariman oca. - On altıncı asırda Avropa Qırımnı böyle tanır edi. Artıq, müzeyge kelgen er bir insan, bilhassa tarihımızğa şübe ile baqqan bilmirler Simferopolniñ Aq-mescit olğanını, Feodosiyanıñ Kefe olğanını, yarımadada bugün izleri silingen biñlernen köyler olğanını inkâr etilmeycek delillerden körerler!Musulman matbaası XVIII asırda İstanbulda başlana. Onı açqan İbrahim Müttefirqa isimli insannıñ yanında çalışqan ve ilk kitaplarını bastırğan beş-altı adamnıñ üçü qırımtatarlar - Ahmed Qırımiy, Abdullah Qırımiy ve İbraim Qırımiy ediler. Ulu mütefekkirimiz İsmail Gasprin-skiyden bir yarım asır evel de er saada birinciler sırasında olğanımız kibi bu saada da bizim alimlerimiz ögde ediler.

Digerlerinden yaraşıqlığı, zenginliginen ayrılıp, "Devlet" adını taşığan bu zalda 350 yıllıq devletçiligimizniñ temeli qoyulğan, ondan evel eki asır devamında ciannı titretken Altın Ordu deviriniñ tarihına ait vesiqalarnıñ asıl nushalarını, hanlarımıznı tasvirlegen resimlerni, nadir elyazma-larnı, Qırım aqqında unikal kitaplarnı köremiz. Er bir eksponatnıñ yanında bulunır ekensiñ, bütün vu-cudıñnı büyük bir eyecan, söznen ifadelenmegen duyğu sarıp ala. Alımıznı añlağan Güliver bey ve Nariman oca izaat bereler:

- Şimdi sizler unikal bir daqqalarnı yaşamaqtasıñız. Qırım hanlığınıñ devirini aks ettirgen dünyada başqa iç bir yerde bu qadar eksponatnı körmezsiñiz. Mında hanlarımıznıñ sımaları, milliy ressamlıq nümüneleri, mırzalarımız, elçilerimiz, qalğa ve hanağalarıznıñ resimleri numayış etile. Bu kitaplarğa diqqat etiñiz: İsveç arhivlerinde bizim hanlarımıznıñ yazğan 200-den ziyade qanun ve fer-manlarınıñ qısqa mündericesi berile. Bu divar yanında da biraz toqtalıñız: mında 20 yıldan ziyade tahtta ükümranlıq etken ve aynı zamanda parlaq şair, istidatlı bestekâr Ğazı Geraynıñ mektüplerinen, muzıka ve nazm eserlerinen tanış olmaq imkânıñız bar. Mına bu ise 16-ncı asırğa ait elyazma - Şerif Kefeviy elyazmasıdır.

Divar köşesinde asılı lâle resimi süs içün qoyulğan, dep bellemeñiz. Ebet, ebet, bu Qırım lâlesi. Bilesiñiz Avropağa lâleler ilkide İstanbuldan keti-rildi. Ya İstanbulğa olar qaydan keldiler? Menba-larda oquymız ki, 1560 se¬nesi Türkiyege Kefeden qır lâleleri alıp kelingen.

Mına bu resim ise o qa¬dar meraqlı ki, özüñiz baqıñız. 1632 senesine ait gravüra. Hasan Lâgari degen alim barotnen toldurılğan topnı yaqıp özüni kökke uçurta ve 200 metr yükseklikke köterile. Onı bugün ra-keta yapıcılıqnıñ babası olaraq tanıylar. Ya bizge bu insannıñ ne alâqası bar? Alim sultannıñ ğadabına oğrap Qırımğa sürgün etile ve ömüriniñ soñuna qadar hanımıznıñ yanında alim olaraq hızmet ete.

Ya 1678-1788 senelerde neşir etilgen gazetalarda Qırım aqqında yazılğan maqalelerni, haberlerni körmek, meşur baron de Tott, Şarl de Peysonel, Mund eserlerini öz közleriñiznen körmekni iç tasavur ettiñizmi? Epimiz içün hayal olıp körüngen şeyler bugün artıq ögümizde! Güliver ve Nariman beylerniñ biri-birini tekmillegen, biri-birinden eyecanlı ikâyeleri ve kördiklerimiz tesiri altında bugünki accı aqiqatnı terk eterek, asırlarnı aşıp aqıl ve idrak, ilim ve ince sanat, dülberlik, nefislik alemine dönemiz. Ve kene de alıp barıcılarnıñ sesleri bizni endi XIX asırğa, Raffe, Bossoli tasvirlegen Qırımğa seyaat yapmağa davet eteler. Dörtünci ve beşinci zallar halqımız tarihınıñ eñ qanlı devirine qaytara. 1941-1944 senelerde Qırımğa bastırıp kirgen almanlar yerli sakinlerni resimge çekeler. Bugün o alman askerleriniñ bala ve torunları dünya mezatlarında satqan fotolarnı Güliver Altın satın ala. Kimgedir aynı bu eksponatlar kerek olmağan bir şey olıp körünir, lâkin bu da tarihımıznıñ bir parçasıdır. Bu fotosüretler Qırım ve qırımtatarlarnıñ Ekinci cian cenki devrindeki qıyafetini aks ettire. İlle şu zaldaki resimlerge işmar etken bazı şo¬vinist internet saytları endi "qırımtatarlar natsistlerniñ fotolarından ibaret müzey açtılar" demekten utan-madılar. Amma Almaniyada almanlar Reyhstag divarlarında rus askerleri qaldırğan "zdes bıl Vasâ", "Tut bıl Petâ" kibi "imzalarını" ne içündir özleri içün masharalı dep saymadılar ve silmediler, aksine şu yazılarnı qaldırğan insanlarnıñ izlerini araştırıp taptılar. Teessüf ki, sürgünlikni aks ettirgen fotolar yoqtır. Bu facia tek qartlarımıznıñ ikâyelerinde tasvirlenip, aksini bediiy eserlerde taptı. Sürgünlik mevzusındaki eñ büyük türkümni ressam Rustem Eminov yarattı. Müzeyniñ sürgünlik zalı R. Eminovnıñ "Unutma" şiarınen birleştirilgen eserlerinden ibarettir.

Müzeyniñ altıncı ve yedinci zallarında zemaneviy qırımtatar ressamlarınıñ eserleri numayış etilip, Güliver Altınnıñ aytqanına köre, mındaki eksponatlar daima deñiştirilip turacaq.

Müzey zalları boylap seyaattan soñ muşavere odasında bu vaqia hususında fikir paylaşıldı. Milliy Meclis reisi Mustafa Cemilev, Amerikadan kelgen milliy areket iştirakçisi Fikret Yurter, Bağçasaray rayon devlet memuriyetiniñ başı İlmi Ümerov, regional meclisniñ reisi Ahtem Çiygoz, Bağçasaray medeniy-tarihiy zapovedniginiñ müdiri Yevgeniy Petrov müzeyniñ faaliyetine yüksek qıymet kestiler. Qalbinde tolup-taşqan quvanç, ğururını gizlep olamağan Güliver Altın müzey açılması ve mında ketirilmesiniñ tarihını ayta. Böyle nadir kollektsiyanı nasıl devletten nasıl bir devletke köçüreyatqanını añlağan, esas zenaatı boyunca adliyeci olğan Güliver bey er bir adımını qanunnıñ noqtası-virgüllerine barğance resmiyleştirip, yüzlernen vesiqalar azırlağanına baqmadan eksponatlarnen yüklü maşina Ukraina gümrüginde 10 saat devamında tutula.

Bu yerde bir baqıştan zarif, yuvaş olıp körüngen Ayşe hanım öyle bir metin irade, qudretini numayış ete ki, gümrükçiler keri çekilmege mecbur olalar. Gümrükçiler böyle davranlamalarınıñ sebebi añlaşıla ebet. Qırım ve qırımtatar halqı tarihına ait bu qadar resmiy vesiqalar, deliller, isbatlar sahte tarihçılarnıñ uydurmalarına balta saplaycaq, qırımtatarlarnıñ nasıl bir qudretli devletçilikke saip olğanlarını açıqlaycaq. Bu milletniñ tek adı bile siyaset olğan vaqıtta böyle bir bomba patlavınen teñ olğan vaqia! - Biz halqımıznı tek tarihımıznı bilerek saqlaya ve qorçalaya bilirmiz. Tarihımız ise özüñiz iqrar olğanıñız kibi pek zengin ve şanlıdır.

Hanlığımıznıñ tarihı, ebet, belli, amma bizim maqsadımız onıñ içki mündericesini, onıñ teren felsefesini, qırımtatar tsivilizatsiyasınıñ terenligini köstermek edi. Angi devlette han öz fermanlarını şiir şekilinde ilân etken? Angi dev-letniñ ükümdarları degil tek siyasetçi, belki aynı zamanda teñi ve beñzeri yoq bestekâr, şair olğan? Bütün bular tek bizim tarihımızda yer ala.

Biz bugün kollektsiyamıznıñ dörtte bir qısmını ketire bildik ve elbet de, onı bütünleyin mında ketirmek, er keske açmaq ister edik. Amma bugünniñ aqiqatı sizge belli, inşalla, bu niyetimizge de irişecegimizge işançımız kâmil, — dedi Güliver Altın ve oña bu işinde yardımcı olğan başta aile azalarına, ar-qadaşlarına samimiy minnetdarlığını bildirdi.

Müzey açılışını hanlar deviri muzıkasını ğayrıdan tiklegen ve bugünimizde yaşatqan "Maqam" ansambli yaraştırdı. İyül 3 künü ise müzey Qırımnıñ çeşit yerlerinden kelgen alimler ve ziyalılarnı qarşıladı.

Tarihtan ve edebiyattan kollektsionerlerniñ tabiatını bilgenimiz alda şunı eminliknen aytmaq mümkün ki, daa yaş, lâkin endi adını, em tek özüniñ degil de, bütün qırımtatar halqınıñ adını tanıtqan Güliver Altın kerçekten de cesürlik yaptı. Vatanı ve milletiniñ baylığını bir yerge toplap, onı kene yurtuna qaytardı. Onıñ müzeyine yapqan seyaattan soñ er bir qırımtatar adamı ondan ayrıca bir is-duyğular ile, bam-başqa bir insan, daa da doğrusı şanlı ecdatlarınıñ munasip devamcısı olğan aqiqiy qırımtatar olaraq çıqa.

Güliver mubalâğasız pek büyük işniñ tü bünden çıqtı ve bu işni daa devam etmek meramında. Cemaatımıznıñ vazifesi ise - böyle vatanperver ve milletperver insanlarğa elimizden kelgeni qadar yardım bermek, olarğa qoltutmaqtır. Bala ve torunlarımıznı, bilhassa milletini, dinini begenmeyip, başqa dinge dönmege azır olğan, öz tilini, tarihını bilmegen caillerni mıt laqa ketirmek kerek ki, na¬sıl bir baylıqnıñ saibi olğanını añlasın!

Güliver Altın ve Nariman Abdulvaap kelecekte bu müzeyni aqiqiy ilim ocağına, medeniyet ve tasil merkezine çevirmek niyetindeler. "Larişes"niñ faaliyetine baqıp bu hayal da pek tez vaqıtta kerçekleşecegi şek-şübesizdir.

Zera BEKİROVA

Yañı dünya №26 (1097), 2011 s., iyül 8

Vatan Ozlemi-Şevqiy Bektore

Vatan Ozlemi Canlar sınıq, başlar toben, olüdayın sarğayıp, Mañray- mañray curemiz bir qozudayın mañrayıp. Yuz otuz cıl içinde tap negizinden cığılıp, Çilday tozdıq, darqadıq, cat-cav qaldı sığayıp. Qaysı taşnı koterip, qarağanda astına, Babayımnıñ bir parça süyeginden bar anda. Toprağıñnıñ, taşıñnıñ qurbanıman, Vatanım, Oğurıñda tökülsin bir avuççıq al qanım! Kuldirmege yüzüñni süye-süye can berip Odemesem aqqıñnı, men ne içün tuvğanım? Anayıma ant içtim yeşil curtqa barmağa, Can tenimden çıqqance cavdan açuv almağa. İstanbul, 1915 s. Şevqiy BEKTORE

Demirciniñ Oçı-Şevqiy Bektore

Demirciniñ Oçı Buyük çelik çöküçimniñ altında Demir ursım iñim-iñim iñlerken, Aqqıñ nerde?-degen bir ses eşittim, Çöküçimden çıqqan sesi diñlerken. Elbet, aqqım nerde edi? Kimde edi? Mañlay terim kimler içüñ aqmıştı? Alev saçan bir ocağıñ ateşi Niçün beni çıyır-çıyır yaqmıştı? Elbet, niçün tek bir tilim ekmege Bağlanmıştı asırlarca tilegim? Saadetler azırlarken illere, Urs başında şu sızlayan bilegim. Faqat, hayır, bundan soñra bu ursım, Bu çöküçim, qızıl yanan bu ocaq, Kendi aqqım, saadetim oğrunda Duşmanımnı ateş-kinle boğacaq. Çeliklerden er uruşta qulleler, Qığılçımlar fırlanırken kuçümle, Niçün benim aqqımnı ğayıp iden Duşmanlarım titremesin ucümle? Elbet, artıq bu iñleyen, bu yalan, Bu gurleyen ocaq benim kinimdir. Qarşısında butün cian titreyen Şu çöküçim-qırılmayan dinimdir! (1919 s.) Şevqiy BEKTORE

Çerkez Ali, Bizim Nikita

Çerkez Ali BİZİM NİKİTA Bu vaqianı sizge aytmaycaq olıp aman-aman yarım asır dayansam da, kene de şeytanlarım qozğaldı ve şunı mıtlaq yazıp qaldırmaqnı maña mecbur ettiler desem olacaq. Yaznıñ başı edi. Canerikler endi çeçeklerinden arınıp yem-yeşil yapraqlar arasından danedane seçilip başladılar. Bizler mektepten qaytqanda yol boyunda, ya da kimniñ azbarında olsa olsun, canerik teregi körsek, onıñ astından iç de tegin keçalmaz edik. Ne içündir bilmem, bizim köyniñ canerik terekleri pek yüksek ediler. Belki, bizge, balalarğa o vaqıt öyle körüledir. Er alda tereklerge tırmaşıp minmege balalıqtan ustalığımız olsa da, canerik teregine mingenler aramızda pek siyrek ola edi. Öyle vaqıtta bizler o günasız, indemey susıp turğan tereklerge qolumızda ne olsa şıbalay, közlerini qıra, pıtaqlarını sındıra, yerge tökülgen çiy eriklerni ceplerimizge toldura, ekşiliginden çıraylarımıznı sıta-sıta aşay ve evlerimizge darqala edik. Bir kün men ceplerimni şıplap, tütün aranı qarşısındaki yüksek bayır töpesinde, beyaz taşlardan qalanğan işar üstünden ayaqlarımnı sallandırıp, tişlerim qamaşqance şu yeşil eriklerni asap keyf çatmaqta edim. Birden tirsegimni qattı sıqıp bir adam tuttı. Aylanıp baqsam, köyümizniñ tükâncısı Aqmolla ağam. – Cepleriñde ne bar? – dedi o. Men indemedim. O qolunı cebime soqtı ve bir avuç erik alıp: – Bu ne? – dedi menim közlerim ögünde avuçını açıp. – Erik, – dedim nefesimni tıyıp. – Qaydan aldıñ? Men yalan aytmağa bilmey edim, em de qorqa edim. Çünki, anam maña: “Yalan aytqanlarnıñ işi yürmez, Alla qısmetini bermez”, – dey edi. Başımnı aşağı astım, indemedim. – Bir daa taş atıp, terekniñ pıtaqlarını qırarsıñız, epiñizni mınavı yipke bağlap canerikke asarım – dedi Aqmolla ağa. Men onıñ bu ciddiy laqırdısına inandım ve bir daa ömürim boyunca, degil canerikke, umumen iç bir terekke, iç bir mahlüqqa taş atmadım. Dostlarımnı da haberdar ettim. Olarnıñ da çoqusı maña inandılar ve menim tutqan yolumdan kettiler. Lâkin köyümizde künlerniñ birinde öyle acayip bir vaqia oldı ki, onı bu künge qadar sağ-selâmet olğan köydeşlerim iç unutıp olamadılar ve siyrek-sepelek körüşüvlerde şaqa yerine ille bir añıp keçeler. Canerikler endi başlap suvlanğan ediler. O mubarek yemişniñ bu çağında eki danesini ağzıña alsañ, tişlerin öyle qamaşa ki, ondan soñ ötmekni zornen tişleysiñ. Köyniñ ortasındaki furun aldında oynaşamız. O yerde er vaqıt köyniñ qartları buluna, caminiñ divar boyunda tizilişip oturalar ve bütün dünyadan haber bereler. Port-Arturdan başlap, Avstriya cenkine keçeler, soñra aileviy munasebetler, namus-ırız meseleleri ve ilâhre. Etraflıca bilgili, keniş malümatlı tecribeli ömür saibi olıp ösmek isteseñ, bu qartlar yanında er kün bir saat indemey otursañ, iç de zarar etmezsiñ belleyim. Aqşam üstü qartlarnıñ bu coşqun subetlerini aşağı maalle taraftan keleyatqan bir adam böldi. Onıñ ayaqlarında çullarnen bağlı eki cartı kaloş, üstünde delik-teşik olğan pamuqlı ştan, kirden meşinlenip, saqızlanıp qalğan kölmek. Saçı, saqalı, eñsesi öyle ösken ki, közleri zornen seçile. Uzaqtan baqqanda bu ğarip adamnı sanki köpek talağan da, o zar-zornen qurtulıp qaçqan bellersiñ. Qartlarğa yaqınlaşqanınen episi ayaqqa turıp, diqqatını bu yabancı adamğa celp ettiler. Adet öyle. Ne yapacaqsıñ. Yerinden yalıñız bir qart turmadı. O, yüz dört yaşında edi. Biz kenarda ziyçuv olıp oynavnı toqtattıq ve şu kişini meraqnen sarıp aldıq. O bizim ceplerimizden canerik çıqarıp aşağanımıznı eslep, “maña da beriñ”, – degen kibi telmirip bizge baqmaqta. Aramızdan eñ atik soyu olsa kerek ki, cebinden bir avuç canerik çıqarıp oña uzattı. O bir avuç canerikni bir kereden ağzına tıqacaq oldı, bir qaç danesini yerge tükürdi. Egilip alacaq oldı. Biz onıñ ekşiligine dayanamayıp, birer-birer zornen aşasaq da, o bir avuç erikni bir kereden ağzına toldurıp, çaynap başladı. Yutqanda közleri tögereklendi ve yaşlandı. Kene berse ediler degen kibi ep bizge baqa. Bizler bir-birimizden körmekçi epimiz ceplerimizge qollarımıznı soqtıq. O başındaki cartı qasnaqlı şapkesini çıqardı. Şapkesi canerikke tolğan soñ, bir çetke buruldı ve iç kimsege qulaq asmadan bıqqance aşadı. Qartlardan birisi bizlerni çetke quvdı. Soñra onıñ yanına kelip: – Sen kimsiñ? – dep soradı. O “añlamayım” degen manada başını salladı. Qart sualini rus tilinde tekrarladı. O, “Nikita”, – dedi. – A, a. Sen Nikitasıñ e? – Nikita, Nikita, – dedi o başını sallap. Qart keri qayttı. Divar tübünde tizilip oturğanlar yanına kelip: – Allanıñ yollağan bir ğarip musafiri eken. Adı Nikita. Baq onıñ alına, çuluna. Ne yapmalı cemaat? – dedi. – Evge alıp ketip musafir eteyik, – dedi bir qart. – Onıñ qarnını aşqa toydurmaq kerek, – dedi ekinci qart. – Urbasını avuştırıp, saçı-saqalını tıraş etmek kerek, savaptır, – dedi diger qart. – Alla musafirine meramet eylemek kerekmiz. Aşindi avu yerde o qadar erik aşağan soñ ölip qalmasın. Onıñ günası bizge kerekmey. Aydın nevbetnen alıp qarnını toydurayıq, – dedi yüz dört yaşlı çal. Bu sözler, bu qarar köyümizniñ halqı içün bir qanun edi. Olar yıllar devamında böyle insaniyetlik qanunlar esasında yaşap kelgenler. Olar kimsege hiyanetlik etmekni, aqsız, adaletsiz yoldan ketmekni aqıllarına bile ketirmey yaşağanlar. Çaqıllı, taşlı bayırlar töpesine suv çıqarıp bostancılıq etkenler, qazmalarnen dağlarnı sökip, kütüklerni çıqarıp, özlerine bir avuç topraq tapıştırğanlar ve o yerde qartop, baqla, soğan, mısırboğday, qabaq, biber, patilcan ve ilâhre ekip bala-çağasını keçindirip ömür sürgenler. Olar hırsızlıq, yüzsüzlik, namussızlıq ne ekenini bilmegenler. Bir-biriniñ taqdirine, başına tüşken eşqalğa yanğan-küygenler, ellerinden kelgen yardımnı bir-birinden ayamağanlar. Suvnı bir çapalıq, eki çapalıq, üç çapalıq, dep öz araları taqsim etkenler. Ekseriy vaqıt Allanıñ yağmurına işanıp yaşağanlar. Yağmur yağsa – berekettir, dep quvanğanlar. Asırlar devamında öz urf-adetlerini nesilden-nesilge keçirip saqlağanlar. Köyniñ qartları aqılnıñ hazinesi olğan. Kimniñ başına bir-de-bir eşqal-müsibet tüşip qalsa başta ürmetli qartlarnıñ aldına barıp aqıl tanışqanlar. Devlet teşkilâtlarına, sud idarelerine barıp şikâyetlenmekni ayıp tanığanlar. Er şeyni cemaat arasında qartlarnıñ çıqarğan ükmüne boysundırğanlar... İnsannıñ bahtı – yalıñız namuslı emektedir, dep bilgenler. 1936 senesine qadar, kulak sürgünligini esapqa almasaq, yüz yigirmi hanelik köyde bir adam makeme qapısı körmedi. Mına buña serbest ayatnıñ ve dünya tsivilizatsiyasınıñ eñ yüksek derecesi deseñ de olacaq. Bu şeyler ana yurtumıznıñ dağ eteklerinde yerleşken menim doğmuş köyümde ancaq böyle edi. Yañlışım olsa, köydeşlerim maña afu etsinler. – Öyle olsa, bugün onı men alıp keteyim, – dedi qartlarnıñ biraz areketçen soyu. O Nikitanıñ yanına barıp, “yür keteyik” manasında başını salladı. Nikita iç bir türlü itiraz bildirmeden onıñ artından tüşip ketti. Aradan bir afta keçti. Nikitanıñ üstünde kostüm, başında qalpaq, ayaqlarında ayaqqap, saç, saqal tıraş etilgen alda öz qonaqbayınen beraber kene şu furun aldına keldiler. Qartlar bu orta boydan biraz qalqımca, tögerek betli, keñ omuzlı, yigirmi sekiz yaşlarında, bet-sımasına baqqanda, dızman kişige beñzegen Nikitanı körgende, öz közlerine inanmadılar. – Sen bu adamğa ne yaptıñ ya, o yañıdan dünyağa kelgenge beñzey, – dediler qartlar onıñ qonaqbayına. – Bir şey yapmadım, – dedi o. – Legenge qoyıp, qara sabunnen yahşı etip yuvundırdım. Temiz iç kiyimi berdim. Saqalını tıraş ettim, saçını qırqtım. Mına üstündeki kostüm menimkidir. Em oña tamam uyğanını aytmaysızmı. – Soñ, o yaqı ne olacaq? – Kimniñ qulu bu aslında öz ayağınen kelip çıqqan adam? – Kimniñ qulu bilmeyim, – dedi qart. – Aslında o orus taraftan. Nasıldır bir belâlarğa oğrasa kerek. Bizde qalmağa, bizim cemaatnıñ, bizim kolhoznıñ azası olmağa istey. – Öylemi? Aysa onı yahşı sınap baqmaq kerek. Eli bir işke kelişemi şunıñ? – Bilmeyim. Ekimiz añlaştıq, yarın maña arıq açacaq oldı. Arığım çoqtan toldı da ya. – Aydı, faydalan, lâkin qarnını yahşı toydur, elem etmesin. – Ebet, ebet, aç ayuv oynamaz. Eli kelişse, bizde de etilecek işler çoq, – dediler qartlar. Böylelikle, Nikita köyde qaldı. Başta özüniñ birinci şorbacısına azbarnıñ yuqarı başında teren arıq qazdı. Soñra eçki aranını tahtaladı ve qapısını qoydı. Qomşular Nikitanıñ bu işini pek begendiler ve onı nevbetnen çağırıp, aşatıp-toydurıp öz azbarlarında çıqıp qalğan zarur işlerde işlettiler. Lâkin kimge barıp işlese de, özüniñ birinci qonağına qaytıp kele, onıñ sofasındaki tahta set üstünde yatıp yuqlay, saba kene iş bergen adamğa barıp işley ve tamağını toydurıp yerine qaytıp kele. Böylece bir yıl qadar devam etti. Nikita bütün köyniñ deligi-teşigini ögrendi. Bütün halqnıñ adeti ve tabiatını menimsedi. Cıyınlarda, toylarda oldı. Cenazelerde çetten iştirak etip, halqnen beraber o da oz yanığını bildirdi. Lâkin qabir qazmadı. O bile edi ki, “kâfirge musulman qabri qazmağa olmay”. Lâkin onıñ bütün cemaatqa başqa bir çuqur azırlağanından köy halqınıñ haberi yoq edi... Nikita saba adamlarnen merabalaşa, qol tutuşa, külümsirey, temiz qrımtatar tilinde al-hatır soraşa ve halq şaqalarını yerli yerinde qullanıp leskerini omuzına urıp, yer qazmağa çıqıp kete. Qısqadan aytqanda, Nikita öyle bir yigit oldı ki, körmelisiñ. Qalın celkesi, qırmızı yüzü, iri, dülber közleri, yımşaq muamelesi, külümsirep turğan yüzü adamlarnı kün-künden özüne isindirdi ve köy cemaatı içinde Nikitanı bisinmegen bir adam qalmadı. Atta bayram, seyranlarda, qadın-qızlarnıñ diqqatını da celp etken bir Nikita oldı. Lâkin umum cemaat arasında saqlanğan qanundan bir adım tışarı atlamadı. O bile edi ki, bu meselede yañlış adım atsa, mıtlaq cemaat kötegi aşaycaq, eñ eyi alda köyden masharaca quvulacaq. Masharalıq onı öyle pek raatsızlamasa da, içinde tutqan esas maqsadına irişalmaycaq. Öyle olğanda, eñ yahşısı, qızlar arasında özüñni yigitçe tutmaqtır. Nikita da öyle yaptı. Qartlar ise, oña “çoq namuslı yigit eken” dep işançını kün-künden arttırdılar. Allanıñ aldında “bir orozlu qulnıñ daa savabını qazandıq” dep mıyıq sıypap oturdılar. Künlerden bir kün kolhoz klubunda toplaşuv oldı. Toplaşuvda esas kün tertibi baqılğan soñ, Nikitanıñ lafı çıqtı. Kolhoz idaresi onıñ gramotnıy (oqumış) adam olğanını bilgen ve buhgalteriyada mıtlaq böyle “gramotnıy” adam çalışması zarur ekenligini ortağa qoydı. Cemaat bu teklifke bir ağızdan razı oldı. Nikita endi kolhoz buhgalteriyasında çalışıp başladı. İdareniñ qararınen oña Üte maalledeki Ğazı ağanıñ tütün aranı yanındaki tabelci odasını berdiler. Köy cemaatı bu “yañğız” adamnı acıp, oña qazan, çanaq-çölmek, yastıq, töşek, yorğan ve saire, adamğa yaşamaq içün zarur olğan bütün şeylerni taşıp, odasını baştan-ayaq donatıp, yaraştırıp berdiler. Tezden Nikitanıñ üstünde kendisine yaraşqan kostüm, başında şlâpa, boynunda galstuk peyda oldı. Bu qırımtatar köyçigi içinde Avropa biçiminde yürgen eki adam olsa, onıñ biri Nikita edi. Tertipli yürüv ve medeniy muamelede bulunuv ketken sayın adamlarnıñ ürmetini qazandı, köyge kelgen-ketken musafirlerniñ diqqatını celp etti, hususan rayon dairesinde onıñ bergen esabatları bir minsiz qabul etilgeni hususında müsbet laqırdılar cayrap başladı. Şu yılı bağçalarda öyle nomay bereket oldı ki, tereklerniñ çatalları mayışıp yerge avdarıldı, çatal qoyulıp yetiştirilmegen pıtaqlar ise sınıp-sınıp aşağı sarqıp qaldılar. Bağça bereketi bu yerdeki köylü halqınıñ bahtı sayıla elbet de. Bereket oñ olğan yılı halqnıñ göñlü de toq, keyfi de yerinde, er kes şeñ-şeramet, bağçalar içinde sepet-sepet alma ayıp, sortlarğa ayırıp, sıqlamalarğa çırmap, yaşçiklerge yımırta tizgen kibi yerleştirip devletke teslim eter ediler. Böyle bol bereket vaqtında, Alla saqlasın, apansızdan bir yel çıqıp qalsa, yerge tökülgen tökündini eali ayıp yetiştiralmay edi. O vaqıt bizim kibi mektep talebelerini ocalarımıznıñ yolbaşçılığı altında bağçalarğa alıp çıqar ve tökündi cıydırır ediler. Yalıñız tökündi, çünki terekten merdivenler üstüne çıqıp alma cıymaqnı balalarğa işanmay ediler. Daa doğrusı, balalar yemişni üzgende, sepetke qoyğanda muqayt olmayıp, ezip taşlaylar, ezilgen yemişni ise devlet qabul etmey, dey ediler. Bizim cıyğan tökündilerniñ bir qısmı eskencelerge bekmez qaynatmağa, bir qısmı ise, kertip yemiş qurutmağa keter edi. Bu işler episi zevq ile, ğurur ile yapılır ve adamlarnıñ bahtına baht qoşulır edi. Bu zevqlı işlerniñ eñ zevqlısı – eskenceler edi. Bizim köyde bereket oñ olğan yıl eñ azdan üç-dört yerde eskence çalışır edi. Olarda gece ve kündüz aşlavlarda balaban ağaç toqmaqlarnen yemiş dögip, eskencelerde şırasını sıqıp çıqarır ve büyükten-büyük mahsus bekmez tavalarında sabır ile, aqşamdan sabağa qadar reçelli bekmez qaynatır ediler. Reçelli degeni şu ki, tavalarğa yüzümerik, ayva ya da başqa yemişler kertip taşlar ediler. Lâkin olarnıñ arasında yüzümerik reçeline yeter yoq edi. O bekmezler öyle lezetli olur edi ki, bekmez tüşken soñ, balalarğa tavanı berir ve bizler ziy-çuv olıp parmaqlarımıznen, ya da elimizge temiz yonğaçıqlar alıp tava tübü yalar edik. Mektepten qaytqanda eskencelerge kirip yüzer toqmaq ursaq, bizge birer qalay şıra berir ediler. Eger şırağa toymasañ yüz toqmaq daa ur, bir qalay şıra daa içersiñ... Mına o zamanlar nasıl usullarnen balalarnı emekke alıştıra ediler. Şimdi başımız, saçımız ağarsa da, o zevqlı künlerni alâ daa hatırlaymız. Küzniñ qaynaq künleri keçip kettiler. Bereket cıyıldı, anbarlar toldı, devlet planları artqaçınen eda etildi. Qalğan bet-bereket kolhozcılarğa taqsim etildi. Er kes emegine köre aqqını aldı. Evlerge araba-araba yemiş taşıldı. Onı kimisi qışqa saqladı, kimisi quruğa kertti, kimisi bekmez qaynattı, deycegim er kes öz keregini tıqattı. Lâkin yemişniñ eñ sağlamını saylap, ayırıp salqın mağazlarda saqlamaq ve sırası kelgende onı satıp, aqçağa çevirmek, ya da zahirege deñişmek o tarafnıñ halqlarında bir adet olıp qalğan edi. Bağçalar ağır yükünden temizlendi. Küz yellerinden yapraqlar sararıp yerge töküldiler. Köylüler endi raat-raat nefes alıp, aqşamları fener yaqıp bir-birine musafirlikke qatnap, birer filcan qave içip, qonuşıp, keyflenip başlağan vaqıtta ister-istemez qışqa saqlağan almalarını nasıl bir yolnen, qaydadır alıp ketip satuv aqqında laqırdılar çıqıp başladı. Bu laqırdılar yavaş-yavaş kolhoz idaresine barıp yetti. Er kes aqlına kelgen ğayeni ortağa süre. Biri dey: – Şeerge adam yibereyik, larök açsın ve bizim yemişlerni satıp parasını bersin. Digeri dey: – Yoq, bizim şeerlerimiz yemiş tolu. Olarnı uzaq şimal taraflarğa yiberip sattırmaq lâzimdir. Böyle çeşit türlü laqırdılarnıñ bir neticesini çıqarmaq içün kolhoz idaresi toplaşuv çağırdı. Toplaşuvğa er kes keldi. Çünki anda er kesniñ aldında turğan can mesele baqılacaq. Yani, bütün yaz mañlay teri tökip elde etken bereketini parağa çevirip, öz kereklerini alacaq ve ailesini qış boyunca temin etecek. Toplaşuvda bu mesele ortağa qoyuldı. Nasıl şeerge ve kimni yollamalı? Kolhozcılardan biri turıp: – Yollaycaq olsaq aqaylar, adamnı memleketniñ eñ büyük şeerine yollayıq. Halq çoq yerde fiyatlar da yahşı ola. Men Moskvağa yollayıq deyim. – Siz kimni teklif etesiz? – Kim olsa olsun, menimçün farqı yoq, tek paramnı qoluma bersin. Zaldan diger bir ses daa eşitildi: – Cemaat, men dün Leningraddan kelgen bir adamnen laf ettim o yerde sınapnıñ kilosı sekiz kümüş eken. – Siz kimni teklif etesiz? – Menimçün farqı yoq. Lâkin o yerge barğan adam gramotnıy olmaq kerek. Til bilmek kerek. – Ali aqay olsun! – Veli aqay olsun! Zaldan daa başqa sesler de eşitildi. Ali aqay turıp: – Men daa Bağçasaraynı körmedim, sen meni Katarinanıñ şeerine yiberecek olasıñ, – dep itiraznen yerge oturdı. Veli aqay turıp: – Közüm batmay cemaat, yolda qalırım dep qorqam, – dedi. Şu arada zaldan: – Bu işke Nikita lâyıqtır! Ebet, ebet, Nikita lâyıqtır! – degen sesler yanğıradı. Toplaşuv bitti. Nikita cemaatnıñ teklifini qabul etti. On kün içinde bütün köyniñ cemaatı qışlıq saqlap qoyğan eñ yahşı almalarını yaşçiklerge toldurıp üstlerini dran tahtalarnen mıhlap qoydılar. O vaqıttaki alma yaşçikleri eki közlü olıp, er bir tolu yaşçik eki pud esap etile edi. Halq öz yaşçiklerini mıhlap azırlamaqta, Nikita ise demiryol stantsiyasına qatnap vagon tutuv peşinden yüre. Almalarnı toplav punktunda o bir kün ilân etti ki, Leningradğa cemaat malını alıp barmaq içün mahsus vagon tutqan. Kim ne qadar istese, qabul punktuna alıp kelsin. Maallelerden araba-araba tolu yaşçikler ketirilip başladı. Nikita cedvelge er kesniñ adı, familiyasını yazıp almalarnı qabul etti. Ertesi künü arabalarğa yüklep stantsiyağa alıp kettiler. Köy cemaatı Nikitanıñ qoluna kerek vesiqalarnı tutturıp, bir vagon almanı Leningradğa satmağa yolladı. Er kes, sekizer kümüşten satılsa ne qadar para alacağını esaplap yürdi. Kimisi toy yapacaq, kimisi ev kereklerini tekmilleycek, kimisi qışlığını alıp qoyacaq... Nikita şu ketişnen alâ daa kete. O bir daa köyge qaytıp kelmedi. Köy cemaatı içinden bir adam tapılmadı ki, onı araştırsın, bulsun ve cezasını bersin. Şübesiz, idare hadimleri soraştıdılar, lâkin olar Nikitanıñ izine tüşalmadılar. Şu ketiş, bu ketiş. Nikitanıñ adı köy cemaatınıñ tilinde tespi oldı. Onıñ aqqında efsaneler uydurdılar. Adamlar bir-birini körgende “Bizim Nikitadan haber yoqmı?” – dep soraştılar, ya da “Bizim Nikita tezden kelecek eken”, – dep bir-birlerini eriştirdiler. Nikita ketti, Nikita yoq, lâkin bu bütün bir köy cemaatını aldattı añqav etti demek degildir. O vaqıttaki köy cemaatı içün bu olıp keçken vaqia büyük yüzsüzlik ve vicdansızlıq edi. Olar er kesni özleri kibi belley ediler. “Ettigini Alladan bulsun”, – demekten başqa bir şey aytmadılar. Lâkin bizim Nikita namus ve ırızını – yüzsüzlik ve nefisine deñiştirdi. Oquyıcı meni doğru añlaması içün bu yerde şuña qayd etmek zarurdır belleyim. Böyle dolandırıcılar er türlü halqta ola bilir. Mında Nikitanıñ başqa milletke mensüp olğanı içün söz yürütilmey. Maqsat şu köy cemaatınıñ ömür yolunda asıl yeri olıp keçken bu vaqianı olğanı kibi akis ettirmektir. Şimdi o zamannıñ adamlarından pek siyrek rastketirmek mümkün. Episi bu dünyadan namusı, ınzınen ketti. Bağçaları da uzaqlarda qaldı. Lâkin nesil devam etmekte. Devir adamlarnı da deñiştirdi. Olarnıñ balaları belli injenerler, belli ekonomistler, belli agronomlar ve yazıcılar olıp yetiştiler. Olar kene de yamanlıq tüşünmeyler. Bir-birlerinen körüşkende “Nikita köyge qaytıp kelmegen ekenmi, barsaq bütün qabaatını bağışlar edik”, – dep şaqalaşalar.