Teatrniñ Baş Emeli-Milliyliktir-Şakir Selim
Antik devirden başlanğan dünyaviy teatrniñ bir qaç yıllıq tarihı bar. 1998 senesi Efes adında tarihiy rum şeerinde antik teatrlerniñ taş skemlelerinde oturıp-tögerek şekilli açıq sanağa baqarken nice nice tüşüncelerge dalğan edim. Aceba, ep savaşlar-cenklernen oğraşqan imperatorlar, içine 2-3 biñ seyirci sığğan boyle teatrlerni niçün qurğan ekenler? Ya olarnıñ ''baş zenaatı'' cenk degil edimi?.. Yoq, demek olar oz imperatorlığınıñ medeniyetini de tüşüngenler. Bunı teatr başlağanlar. Çünki teatr ta o zamanlarda sanatnıñ eñ muim soylarından biri sayılğan. Yalıñız facia degil, komediya da sıq-sıq oynakğan, insanlar ozleriniñ eksileri uzerinden ozleri kulgenler, vahşiyliklerini de seyir etip, ağlağanlar.
Bizim halqımız eski zamandan berli er angi soy spektakllerge kamadiya degen. Teatr degil de,-kamadiya.
Baron de Tottnıñ Qırım Giray aqqında yazğanlarını diqqatnen oqusañız, hanlarımız arasında sanatnı, teatrni sevgen ve Qırım hanlığı tarihında ilk kere teatr sanasına yol açqan bu meşur hanımız Molerniñ kamadiyalarınen meraqlana. Belki bu ibare ta şu zamandan beri qullanıp başlağandır. Qırım Giraynıñ Sarayında aktorlar olğanı, butün bir çalğı taqımlı orkestr tutulğanı tarihta bellidir. Şunıñ içün eminliknen aytmaq mumkün ki, halqımıznıñ milliy-klassik sanası Qırım Giraydan başlağandır.
Alman tarihçısı T.Mundtnıñ Qırımda Qırım Giray Sarayında bulunaraq, hannıñ ''Tartüf'' (Moler) pesasınen meraqlañğanını bildire. Qırım Giray, cumleden, şoyle bir meraqlı laf ayta: ''Siziñ qıralıñız Lüdovik qaval çalmaqnı pek guzel bile eken. Men de oz halqımnı qaval çalıp idare etmek ister edim... amma, olmay. Kimerde qavalnıñ bir ucu qamçığa çevirilmesi zarureti doğa...''.
Qırım Giray bunı yanıqnen ayta.
Er alda, halqnı qamçınen degil de, ''qavalnen'' yani, sanatnen terbielemek, idare etmek insanlıq ayatında birinci yerge çıqa. Qırımtatar halqı medeniyetini, sanatnı sevgen, yüksek medeniyetke, ıntılğan halq olğanını butüm zamanlarda tasdıqlap kelmekte.
Halqnıñ başına kelgen facialar birinci nevbette onıñ medeniyetini sarsılta. Halqnı, milletni yoq etmek onıñ medeniyetini yoq etmeğe tırışmaq başlana. Bizge nisbeten keçken soñki bir qaç yuz yıllıqlar içinde oyle munasebetler oldı.
İsmail Gasprinskiyniñ ''Terciman'' devirinden soñ, teatr sanatımız keçken asırnıñ 20-nci yıllarında gurdeli bir surat aldı. Bu devirde sanatımıznıñ yañı bir siltem alğanını da kormek mumkün. Lakin şu 20-30-ıncı yıllar teatr sanatımıznıñ ''sotsialistik realizm'' esasında faaliyet kostergeni dramatik eserlerimizniñ umuminsanlıq problemalarından bayağı çetke tayğanı, ''Doğru yol'', ''Traktor'', ''Qızıl şarq'', ''Azat halq'', ''Marklen'', ''Yeñiş bizim'', ''Ucüm'', ''Duşman'' kibi sotsializm-komunizm qurucılığı mevzularında '' şeklen milliy, gayece internatsional'' sana eserleri yazılğanı ve oynağanı bellidir. Lakin o yıllarda dünya klassiklerinden yapılğan tercimeler teatrni teatr olaraq, aktorlarnı aktor olaraq tutıp turğan amiller edi.
Aman-aman elli yıllıq sürügünlik yıllarından soñ, ana-Vatanımızğa qaytıp kelmek nasip oldı. Amma, til fuqareligi, ananeviy teatr sanatımıznıñ deerli butünley toqtap qalğanı ğayrıdan tiklenmek içün gayet buyuk qıyınlıqlar doğurdı. Arada buyuk bir uzüliş peyda oldı ki, 1991 senesinden başlap yañı tiklenüv yoluna kirgen teatrimiz ''tatiy-tatiy'' adımlar atıp başladı. O zamanda ''Arzı qız'' pesasından ğayrı sanağa qoyulacaq mına saña degenday eserler de yoq edi.
Sürgünlikten soñ ilk defa sanamızda kene ''Arzı qız''nı korgen seyircilerimiz kozyaşlarını tutıp olamadılar... İşte, teatrimiz kene tirildi ve yaşap başladı.
Qopqa yipi uzülse, onı quraştırmaq qolay. Amma butün bir milletniñ sanat yipi uzülse, bu- buyük faciadır. Artıq başqa yip, başqa sıcım tapmaq kerek ola. Lakin episi bir o- milliy olmaq şart. Aqmescitte gayrıdan doğıp, yaşap başlağan milliy teatrimiz biñ-bir qıyınlıqlardan keçip, ep yukselmege areket ete. Bugunde-bugun onıñ milliy Akademik teatr adını taşıması ozünden-ozü olmadı. Tilleri, milliy duyguları bundan 40-50 yıl evelsi çalışqan rejissorlarımızi aktorlarımızdan zayıfca olsa da, yañı kelgen sanatkarlarımızda buyuk istidat ve emel bar. İşte, oalr şu emelleri ile, aqiqiy fedakarlıqları ile bugun teatrmizni yaşatıp kelmekteler, ve ,inşalla, yaşatırlar.
Şakir Selim-Ukrayna Yazıcıları Milliy birliginiñ azası
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder