Ablakim Gafarov-Sovyetler Birliginiñ Qaramanları(Qaramanlar Olmeyler)

Ablakim Gafarov-Sovyetler Birliginiñ Qaramanları(Qaramanlar Olmeyler)

Uçucılarımızğa qanat bağışlağan general

Ablakim Gafarov Ekinci dünya cenkinde qazanğan galebemizge qocaman isse qoşqan insandır. Ebet, onıñ bundan başqa da çoq buyük yararlıqları bar.

Ablakim 1907 senesi sentyabr 23-te Kezlev uezdiniñ Çaykoz koyunde fuqare qorantasında doğdı. Bu, çöl içinde bir qaç aile yaşağan kuçük koyçik olıp, anda ne mektep. ne tükan, ne de bir medeniy ocaq bar edi. Şu sebepten bala osken sayın Gafar ağanen Latife apte başqa bir yerge koçmek, oğullarını oqutmaq aqqında tüşüne ediler. Onıñ içün de bala mektep çağına kelgende ana-baba Qulsadıq koyune koçeler. Anda iptidaiy mektep bar edi. Ablakim mında oqup başlay. Soñra ise Kezlevnen Saq arasında yerleşken Qaratöbe koy hocalığı-ziraatçılıq mektebine oqumağa kire, aynı vaqıtta N.Krupskaya adına balalar evinde terbiyelene.

-Men Ablakim işte şu Qaratöbe mektebinde tanış oldım,-dep hatırlay edi ''Lenin Bayrağı'' gazetasınıñ baş muarriri olıp çalışqan Abselam İslamov-Ablakim orta boylu, arıq, esmeri kelgen, ,insaniyetli, mulayim tabiatlı, arqadaşları arasında itibarlı, lafqa çeber, sade bir yaş edi. Onıñnen qonuşqanda er daim Ablakimniñ bir çoq kitaplar oquğanına, zaten şu devirdeki vaqialarnı doğru añladığını, zekki, aqıllı, yahşı teşkilatçılıq qabiliyeti olğanını sezesiñ. Men Qaratöbe mektebinde olğanımnıñ ilk kunlerinden başlap, Ablakimnen dostlaştıq, atta yataqhanede krovatlarımz yan-yanaşa edi...

Abselam ağa bir şeyni pek ziyrekliknen qayd etti. Ablakim Selimoviç aqiqaten de pek çoq kitap oquğani entsiklopedik bilgi dairesi olğan insan edi. Men onıñ eski dostları Bekir Umerov, Abselam İslamov ve digerlerine yazğan pek çoq mektüplerini oqup çıqtım. O, deerlik er bir mektübinde dostlarına,o ya da bu kitapnı oqudıñmı, oqumağan olsañ mıtlaq tapıp oqu, dep nasiatlay. Ozü sıq-sıq Lenin adına Merkeziy kitaphanede olıp, yuzlernen kitaplarnıñ, hususan Qırım ve Qırımtatarlarnen bağlı kitaplarnıñ şifrlerini yazıp ala, olarnı oquy ve dostlarına da oqumaqnı tevsiye ete.

Bir misal. Ablakim ağa 1961 senesi aprel 14-te Samarkandda yaşağan Bekir Umerovğa şoyle mektüp yaza:
Qıymetli Bekir! Bugun seniñ mektübinñi aldım. Şu daqqası oturıp, cevabını yazam. Niayet! Sen Marks soqağında yaşamaqnı arz ete ediñ, ama Lahuti soqağına tüşkensiñ. Em muimi, qvartirañ yahşı olsun. Endi sen Lahutini temelinden ogrenmek kereksiñ.
o, 1934 senesi Samarkandda ozüniñ Kreml adlı eserini yazğan edi. Aynı vaqıtta onıñ Cemşidnamesini memuar de oqu. Umumen Lahuti meraqlı tercimeyalı olğanı ozüne has şair ve publitsist edi. Samarkand kitaphanesinde Lahutiniñ eserleri olmaq kerek. Deycegim, Gasemni ogrenmege 10-15 kunüñni bağışla. Moskvada olğanıñda oquğan şeyleriñnen bizni de haberdar etersiñ. Men de onıñ eserleri boyunca şahsen bilgen şeylerim aqqında saña ikaye eterim. 1936 senesi o, aqlı olaraq SSSR(SSCB) Yazıcıları birliginiñ katibi saylanğan edi, amma soñundan kimgedir yaraşmadı...

Selamnen Ablakim.

Gafarovnıñ arhivinde, dostlarına yazğan mektüplerinde olsun SSSR(SSCB), olsun Avropa ve Amerika, şu cumleden bir çoq Qırımtatar yazıcılarınıñ kitapları, eserleri aqqında bildirgen meraqlı fikirleri bar. Bunıñnen o insannıñ bilgi dairesine qıymet kesmek mumkün.

1926 senesi A.Gafarov Qaratöbe mektebini bitire ve komsomol, partiya işlerinde çeşit vazifelerde çalışa. Ozüni istidatlı teşk,latçı olaraq tanıta. Bunı koz ogüne alıp, yaş yigitni pek mesuliyetli işke yollamağa qarar bereler.

Bu hususta çoq yıllar Ablakim Selimoviçnen beraber çalışqan VLKSM Merkeziy Komitetiniñ sabıq birinci katibi A.Milçakov şoyle hatırlay:

Bizim ağır sanayı halq komissarımız Sergo Orconikidze 23 yaşındaki hadim Ablakim Gafarovnı Saq şeerindeki himiya kombinatınıñ direktorı tayin etip, onıñ ogüne birinci başyıllıqnı dört yılda eda etmekni teminlemek vazifesini qoyğan edi. O vaqıtlarda, birinci beşyıllıq senelerinde meni de altın sanayısınıñ Balizolota kombinatına direktor tayinlegen ediler.

Birinci başyıllıqnı eda etken soñ, Sergo Orconikidze bizni-meni ve Gafarovnı Moskvadaki Butünittifaq sanayı-muendisler Akademiyasına oqumağa yollağan edi.

A.Gafarov akademiya muvafaqiyetnen bitirgen soñ bir sıra mesul işlerde çalıştı...
1929-1931 seneleri o, ordu saflarında hızmet ete. Arbiy hızmetten qaytqan soñ 1931-1934 seneleri SSSR(SSCB) himiya sanayısında Himsoltrestniñ idarecisi ve endi ekinci kere Narkomtyajpromğa baqqan Saq himiya kombinatınıñ direktorı olıpp çalışa.

Bir qaç yıldan son SSSR(SSCB) Sovnarkomı uzurındaki Sovet Nezaret komissiyası yolbaşçısınıñ muavini etip tayinleyler. 1940 senesi bu teşkilat SSSR(SSCB) Devlet halq nezareti komissarlığına çevirile. A.Gafarov Ekinci Dünya cenki başlanğanğa qadar anda halq komissarınıñ muavini olaraq çalışa.

Ulu Vatan cenki başlanğan soñ daa da mesuliyetli işlerni avale eteler. Bu vaqıtta cebege pek çoq samalyot, em zemaneviy yahşı samalyotlar kerek edi. Şunıñ içün memlekette mahsus aviatsiya ve qara maden komiteti meydanğa ketirildi. Qısqa bir devir içinde bu saanı teşkil etmek, işini yolğa qoymaq, zemaneviy qırıcı, bombarduman, şturmlayıcı samalyotlarnı çıqarıp başlamaqnı teminlemek zarur edi. A Gafarovnı işte bu saağa yolbaşçı tayinleyler.

Ablakim Selimoviç ozüne avale olunğan işni şerefnen eda ete. Cenk yıllarında Almaniya oz aviatsiyasınıñ dörtten uç payını bizim territoriyamızda gayıp etti. Duşmannıñ cemi 57 biñ samalyotı yoq etildi. Bunda esas rolni bizim aviatsiyamız, uçucılarımız oynadılar. O qadar samalyotnı çıqarmaqnı ise Gafarov yetekçilik yapqan saa teminledi.

1942 senesi Stalingradda arbiy vaziyet nasıl kergin olğanı, anda ayat-memat cenkleri ketkeni, Stalingrad cebesinde tek sila degil de, eki memleketiñ-Almaniya ve SSSR(SSCB)niñ cenk alıp baruv ustalığı da buyük imtiandan keçkeni, aqıl yarışı epimizge belli. İşte boyle mesuliyetli devirde SSSR(SSCB) Mudafaa komiteti Ablakim Gafarovnı Devlet Mudafaa komitetiniñ Stalingrad cebesindeki vekili olaraq tayinledi. Boyleliknen o, eñ ağır cenk meydanında mesuliyetli arbiy operatsiyaları işlev, omürge keçirüv, koordinirlev işlerinde bivasta iştiraq etti.

İşte bu vaqıtta onıñ hızmetleri koz ogüne alıp, general-mayor unvanı berildi.

Duşman uzerinden galebe qazanğan kunler ve daqqalarda ise Berlinde bulundı. Ulu Vatan cenkinde kostergen yararlıqları içün eki Lenin Ordeni, birinci dereceli Vatan cenki em de Qızıl Bayraq ordenleri, çoqtan-çoq medallarnen taqdirlendi.

Cenk bitken yılı ukümet Ablakim Selimoviçni gayet mesuliyetli missiyanen-Qıtay memleketinen SSSR(SSCB) arasında diplomatik alakalarnı bağlamaq içün azırlıq işlerini yoluna qoymaq vazifesinen onı Pekinge yolladı. Bu gayet mesuliyetli işni de o ala derecede eda etti.

Cenkten soñ da o ,çoq yıllar devamında Moskvada eñ yuksek işlerde çalıştı.

Ablakim ağa 1974 senesi aqlı raatlıqqa çıqtı ve oña ittifaq miqasında pensiya tayin ettiler.

O qadar çoq mesuliyetli, kergin devlet işlerinen oğraşqanına baqmadan qırımtatar ziyalılarınen, eski dostlarınen bir zaman bağını uzmedi, olarğa butün vaqıt elinden kelgeni qadar em ameliy, em ruhiy yardım berip turdı. Albu ki, onıñ ozü eki infarkt keçirdi, yuregi deerlik 75 fayız çalışmay, canı qıl üstünde tura edi. Ve o, oz işini yaptı. 1976 senesi fevral 5-te saba saat 10da işke keterken (o, evde boş oturıp olamay edi, şu sebepten soñki vaqıtta kene SSSR(SSCB) devlet planınıñ ilmiy-tedqiqat institutında çalışığ başlağan edi) soqaqta apansızdan can berdi. O, Moskvadaki Danilov qabristanınıñ tatar sektorında defn etildi.