Melek Hacı Geray-Gülbün-i Hanan tarihiy eserinden parça-Halim Geray Sultan(1772-1823)

Melek Hacı Geray-Gülbün-i Hanan tarihiy eserinden parça-Halim Geray Sultan(1772-1823)

Hacı Geray Giyaseddinniñ, o da Taştemür Canaynıñ, o da Tulatemürniñ, o da Kencniñ, o da Toqatemürniñ, o da Cuçiniñ, o da Çingizhan namıyle şühriyet qazanan Temüçin hannıñ oğludur.

Hacı Geray babası Giyaseddin hannıñ vefatından soñra emcesi olan Seid Ahmed hannıñ ucüminden qurtulamıyaraq yedi yıl qadar otede beride dolanmıştı. Ba'de suq-i qaderde Qırım tahtına oturdı.

Hacı Geray pek genç yaşında babasından oksüz qalmıştı. Uluğ Muhammed hannıñ vefatı uzerine Qırım oğlu Seid Ahmed hannıñ eline keçdi. Seid Ahmed han kerek Giyaseddinniñ biraderi Aliyi, kerek Hacı Geray ve biraderzadesi Canay oğlanı devlet duşmanları diye oldürmege qarar berdi. Bu alı işiden eki şahzade Ozu taraflarına qaçdılar. Bunları oldürmek içün ta'qib iden Seid Ahmed hannıñ adamları biçareleri nehir kenarında yaqaladılar. Şahzadeler muqabele içün kendilerinde quvvet koremediklerinden can qorqusı ile Ozu nehrine atıldılar. Duşmanlarnıñ oqları arasından atlarıyla beraber sırılub qaraya çıqabilmiş iseler de, pek yorulmuş ve qorqmuş ediler, atta Hacı Geray bir eki yerinden yaralanmışdı. Qardaşı Canay oğlannıñ canından qat'i umüd iden Hacı Geray bir an evvel tehlikeden kendi canını qurtarmaq içün Canayı bıraqaraq ilerüledi, ve pederiniñ pek ziyade urmetini qazanan Devlet Keldi Sofunıñ hanesine sığındı. Devlet Keldi kendisine pek ziyade hüs-i qabul kosterdi. Hacı Geray bir qaç kun soñra olüm alında bıraqtığı qardaşı Canaynıñ tüccarlara kettigini işitmiş ve pek ziyade sevinmişti.

Devlet Keldi Sofunıñ qadını pek merhametsiz idi. O, nazlarle buyüyen şahzade ağır-ağır hidmetler yaptırır, qabaatlı-qabaatsız azarlar, tahqır ider, atta dögerdi. Devlet Keldi Sofu qadınınıñ bu munasebetsiz alını duyar-duymaz kendisine tekdir itmiş, ve Hacı Geraynıñ asıl, ibna-i aliye er türlü urmete layıq olduğını añladaraq bir dereceye qadar zavallı Hacı Geraynıñ düçar olduğı zulmu azaltmıştı.

İşte, Hacı Geray edi sene boylece ayat keçirmekde edi. Beri tarafda Hacı Geraynıñ babası Giyaseddinniñ aqrabasından ve Seid Ahmed hannıñ hasımlarından olan Tegene mırza başına topladığı tatarlarle buyük bir quvvet vücuda ketirerek, Seid Ahmed hanı taqdından indürüb yerine Hacı Geray hanı oturttı.

Unudılmasın ki, tatar hanzadeleri, tatar mırzalarınıñ oğulları ta çocuqlığından on beş yaşına qadar atabeklerden Geray qabilesinden bir zatnıñ hanesinde buyütilmek, terbiye ettirilmek eskiden beri tatarlarca adet olmışdı.

Hacı Geraynıñ babası sultan Giyaseddin han dahi Geray qabilesinden olan Devlet Keldi Sofunıñ hanesinde buyümişdi. Hacı Geray doğduğı kun Devlet Keldi Sofunıñ Kabeden memleketine keldigi küne tesaduf itdiginden Giyaseddin han oğlunıñ adı em Geray qabilesine, em de Devlet Keldi Sofuya bir cemile olmaq uzre Hacı Geray qoymuşdı. Hacı Geray tahta keçtigi zaman Devlet Keldi Sofu sağ edi. Bir kun hannıñ huzurına kirerek Hacı Geray sebeb tesmiye aqqındaki macerayı añlatmaqdan soñra Geray qabilesiniñ ehfadı qalblerinden silinmemek içün bundan soñra doğacaq hanzadelerniñ adlarına dahi Geray ilavesiyle bir yadiqar bıraqmasını rica etmiş, ve Hacı Geray dahi bu pir-i muhteremniñ teklifini qabul suretiyle kendisine qarşı qadırşinaslıqda bulunmışdı. İşte, bundan soñra butün hanzadelerniñ namlarına Geray laqabı ilave olundı.

Qırım hanlarından biriniñ çocuğı doğunca heman çerkes qabileleri kamilen bir çölde toplaşır, ve qabile buyükleriniñ münasib kordügi bir qadını o çocuqnıñ süt analığına seçerlerdi. Soñra aralarından bir qaç yüz atlı Qırıma giderek uç kun misafir olurlardı. Bu necib misafirler kelirken, butün levazimatlarnı yanlarında ketirdiklerinden kendi yemekleriyle em kendilerine, em de han ve dairesi halqına mükemmel bir ziyafet çekerlerdi. Soñra içlerinden biri elçi olaraq hannıñ huzurına gider, maqsadlarını añlatardı. Bu eski bir adet olduğından hana tabi'de olduğını söyler, ve çocuqnı anasından ayıraraq süt anasına teslim iderlerdi. Çerkesler bu çocuqları kendi evlatlarından ziyade diqqatle, iç bir azab vermeden serbest-serbest buyüterlerdi. Çocuq yedi yaşına keldikçe atabek qaçıb quvmaqnı, harb u darbı ameliy bir surette ta'lim iderlerdi. On beş yaşına keldimi-silahlarle, güzel-güzel esvablarle gayet mukemmel bir ata bindirip, merasim-i mahsuse ile pederine teslim ider ve bahşışlarını alub dönerlerdi.

Abdülhakim Hilmiyniñ İlavesi-

Tatar hanları kuçükliginde çerkes qabilesi nezdinde gayet sade, bedeviyette yaqın bir ayat keçirdiklerinden, saraylarında debdebe, ihtişam bulunmazdı. Ehaliye keldikçe -onlar da hanlarına pek ziyade mutı, maişetlerini garat ve yağma ile tedarik iden, ilme ve sanata layığıyle rağbet kostermeyen adamlardı. Tatarlar adeta bir cemiyet-i tayyare alında yaşarlardı. Gece-kundüz civarlardaki memleketlere tecavuz ider, uzaq memleketlerden bile quvvetli yürük atlarıyle bir qaç kun zarfında bir çoq mal, ganayım toplap ketirürlerdi. Top, tüfek yapamadıqlarından dolayı metin qale'leri tahrib idemezlerdi. Rus devleti Qazanı zabt itdiginden soñra bile Qırımtatarlarnıñ yağmasından qurtulmaq içün hanlara er yıl vergü vermege mecbur olmuşdı.
Tatar hanları şeriata, ihkan-i şeri'yeye pek ziyade riayat iderlerdi. Ulüm-i şeri'aye eñ ziyade vaqufı olan bir zat dolğun bir maaş, bol bir ta'inat ile qadıasker neseb olunırdı. Qadıasker dualardan, fetvalardan beş para almaqsızın ehaliniñ bi-il-cümle maslahatını görürdi, soñraları, bi-husus İstanbul ukümetiyle munasebete başladıqdan soñra hanlar İstanbulnıñ debdebe ve ihtişamlarını memlekete yavaş-yavaş naqıl itmege başladılar. Bir taraftan umir-i şeri'atnıñ ehlsiz adamlaa keçmesi, niamet mirasları faizle bazirganlara satmağa başlaması uzerine mahkemeler bozuldı.

Bir tarafdan ehaliniñ eski qahramanlıqları bir çoq esbab-ı içtimaiye te'siriyle eksilmege başladı. Bir vaqıtlar Mosqova, Lehistan, Astarhan, Türkistan taraflara qadar duşmanlarını quvğan Qırımlılar,bi-lahire duşmanlarını def' itmege, muqaddes vatanlarını çiğneyen yabancı ayaqları qırmağa bile muqtedir olamadılar.

Daha soñraları mevcüdiyetlerini bile muhafaza idemiyerek, cehalet, tefriqa, ihtişama qurban olup ketdiler. Qırım tatarlarınıñ bi-l-hassa bu soñ yüz senelik alları o qadar acınıqlı, o qadar mudhişdir ki, bu allara ağlamamaq qabil degildir. Yalıñız on beş, yigirmi seneden beri başlayan areketlere, istiqbalnıñ qaranlıqlar içinde fersiz tuvğan bir şu'le-yi umidi nazarıyle baqıla bilir.

Hacı Geray 881 senesinde vefat iderek, Bağçasarayda, Salacıq mahallesinde qabl-ul-vefat tahiye eyledigi türbesine defin olunmışdır. Hacı Geray güzel yüzlü, mülayim tabiatlı bir zat olduğından Qırım ehalisi arasında Melek Hacı Geray demekle şuhriyet qazanmışdı. Yahud qale'si nam mahalde bir medrese, ve başqa yerlerde bir çoq camiler, medreseler yapdırdığı tarihlerde görülmişdir.