Çipçeler-Ganna Viktorivna Cerihova-Greko Tatar Tili

Çipçeler-Ganna Viktorivna Cerihova-Greko Tatar Tili
Unesco
Donetska Oblast-Ulakli

Çipçeler inkubatordan. Endi tavuhlar. Çipçeçikler güzel östler ama. ne alay?!
Mışıh hahtı aldı yedisin. On yedi dene haldı. Tavuhlar bah, şte, oların da hapam, a son yiberim ahşam stü. Yürüyler.

Bardım Valya hudayıma. O da berdi mana yirmi çipçe:
-Bereyim,-diy,-osun senin. Tek bir denesi-iç maraz taptı,-diy.
Men dem:
-Osa, osun,-dem, berim on kümüş, alım ao yirim çipçeni, üç künnük çipçeler. T'etirim evde. O ahşamı bir çipçe zıbarıy, ao iç maraz olgan çipçe. Endi baham güzel olarnı. Yazlıh kufnaçe yaham, sıjahka, aşatım güzel. Aşaylãr, alay güzel yürüyler, tek-a çıharıs, diyler. Men de bögün yiberdim onu çıharı, olarnı, bir et'isi haldı kufnãçe. Özüm de azgına yatayım sofa sne, raatlanayım, ras yiberdim çipçelerni çıharı,-dem. Bir daa ne-turdum. Kül yanna oldu çipçeler. Turdum-bir et'isi ev çine-çipçeler yohtur. On dene mında kufnãçe otruy-halganı yohtur. Bir daa Lüba Ohmuş hıçıriy:
-Anta! Seen çipçelerin bar? Çipçen bar seen?-diy.
-Bar,-dem.
-Mına, daa tek-a Saldatikin mışıgı bir çipçeni algan, endi boggan, t'etey. Avuzundan aldı nı onu-endi zıbargan,-diy.
Ayda, alım senekni, t'etem anda, Bu halgan da anda- on dene evçe edi, yedi dene de, şte, Lüba tapay otlar çinden, t'etriy, ev çine hoyay. Közetim-et'i çipçeni algan. Halgan on yedi de. Olar da ep ta çıharı stiyler yürmed'e. Men de seneklen barım anda. Barım, huvdum. Huvdum artından-urup öldüramadım maraznı! Şura da diy:
-Ya men öldürd'eniñ stemem,-diy.
-Ned'e?-dim.
-Ya oon balları bar. Ballarnı östürme t'erek, mışıh t'erek.
-A! Saa mışıh t'erek?! Maa çipçe t'erek!-dedim.-Men onu zıbartım ep te bir!
A son endi ökem çıhtı:
-Ay-da-ray-da-ay-da-ray-da!-dep yırlap t'ettim.

Çırlama-Lübov Dmitrivna Ogurtsova-Greko Tatar Tili

Çırlama-Lübov Dmitrivna Ogurtsova-Greko Tatar Tili
Unesco
Donetska Oblast-Ulakli

Biz Urum halhı, biz bek yahşı halh. Bizim adetimiz alay: bizd'e misafir t'eseler, bek aylãnıp bahaymız, güzel hoyaymız, aşatıymız. Olarga yasaymız çırlama. Çırlama biz pişiriymiz bılay.

Basam hamur. Hamurçe hoyam bir yımırta. Yiberim et maşınkadan, yasam hıyma. Açam yayım. Yayımlerni açhanda ince açam. Hoyam içne hıymanı, bir köşesne, a son yapam, a son yagaların t'esem büldalen. Hoyam bir hazançe üç litra may, t'endir may. Taşlam çırlamalarımı, pişirip-pişirip alım kastrulyaçe, yapam kastrulyayın hapagın- çırlama pişiyler yımşaçıh. bir çırlamaçe hoyam on beş kapik ahça. T'im vahtlı-ona çıhsın.

Karai(m)ce-Bigin Sınay Tavga(Ululad Şavuot-kin)-Ribbi Aharon uvlu Yeuda

Bigin Sınay Tavga(Ululad Şavuot-kin)-Ribbi Aharon uvlu Yeuda
Bigin Sınay Tavga
(Köcirdi tora tilindn ribbi Aharon uvlu Yeudanın.

Bigin sınay Tavga mindi Moşe
Aziz tahttan költirdi toranı Moşe.

Tavlar kaltradılar mingende Moşe,
On aziz sezlerni kabul etti Moşe.

Aziz malahnın yergösine yetişti Moşe,
Kip umsunc költirdi ulusuna Moşe.

Malahlar mahtav ayttılar mingende Moşe,
Aziz canlar kuvandılar engende Moşe.

Ullu muskal sehellerden anladı Moşe,
Kensisine azizlernin yetişti Moşe.

Aziz tora yazılhan keltirdi Moşe,
Eki tahta tucurhan endirdi Moşe,

Kayyamlıknı keruvimde anladı Moşe,
Inamlı kulu Tenrinin indeldi Moşe.

Tigel umsune keltirdi uluska Moşe,
Ayttılar:kılarbiz ne ayttı Moşe.

Korkunclu haşgahaba kaplandı Moşe,
Aziz malahlarnı anladı Moşe.

Avalraknı ic dunyadan kabul etti Moşe,
Illasın sehellernin bildi Moşe.

Eki luhot taslardan endirdi Moşe,
Toranı sımarladı bizge Moşe.

Budur aziz tora ki yazdı Moşe,
Bu alhıs bıla alhısladı Moşe.

Laf-Greko Tatar Tili-Gnat Mikolayeviç Zmarda

Laf-Greko Tatar Tili-Gnat Mikolayeviç Zmarda
Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Avculuh. Hoyan tutar edler. Köpekleri çoh edi. Tazıları. Çıhay anda çöld'e. Çöl-boş. Hayda közetis-çöl boş edi. Naadar mına ablay huş bar edi! Duvadahlar. Turnalar. Bezd'elek. Bez'elek-papiy hadar. Güzel ablay, uzun. Otlar çine. mına ablay otlar edi, piçenler edi. Pıtpıdahlar şinçik te bar. Nu bek az. Çıllar, hoyan bar. Nu az endi. Tilki bar.
Janavar dögüşten son peydalangan edler. Yürür edler. Mına anda. T'eliy alıy. Buzov baylãylãr. Almay üyde. T'eliy alıy buzovnu, alıy t'etiy. Kiçik, kiçik buzovlar. Mına ablay, çett'e baylãy otlamaga. Ahşamlıh ta almay. Turuy saba-yohtur buzov. Süryep t'etip. Alıy, arhasne hoyay, buzovnu, sep te sürd'eliy. Anda, abu harşıga, bir kişi oturur edi. Hapögünden kozasın aldı, eçkisin. Büyük eçki. Köpegi de bar hapögne. Köpek horhay janavardan, sahlanıp. Janavar da öksek. bir yıl bek çoh edler, dögüşten son. Mına ablay, hırh yedinci yılıçe. Haçan ablay çıhsan çıharı ahşam, haçan başlãylar ulumaga! Da ama bil: bir dene uluy-anda sanıs bir on dene! Alay sesi bar. An son, bir tosat çıhaylãr ohotaa, avculuh, hoyan urmaa anda. Anda çöld'e bir t'ebençik bar edi toban. Est'i. Közetiyler-yedi dene, janavarlar, ao toban sne, oba sne. Sıçan tutaylãr. Aşaylãr. Olar baryoh vahta aç. An son köriyler-t'eliyler... Bizim bir adam bar edi, jügürük sne yürür edi. At sne. Bek çaphan at. T'eliyler, aytıylãr. Miniy, aylãnıy ao t'ebenni. Bir hart ohotnik te bar edi. T'etiy taramaçe. O biliy endi, haya haçajahların. Yatıy tarama çine. Aylãnıy artın, şükütüy olarnı, şükütüy. Horlaylãr. an son t'etiyler tarama boyu. O da yatıy. Birisin urup öldürüy. Aman. Birisin de ranit etiy. Öbürleri haçay.

Etnograflar-Greko Tatar Tili-Konstantin Mihailoviç Nalbant

Etnograflar-Konstantin Mihailoviç Nalbant
Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Şiyerden t'eller dört can, muzeyd'e. Olar ble rayondan Horoş Nikolay Aleksandroviç. Çaardlar meni. Bardım men muzeyd'e.
Biz olar ble oturduh, başladıh lafetmed'e. Olar başladlar sormaga evelt'i tapmacalarnı, türkülerni, t'im biliy köy çüne, t'im yırlay. Hartlarnı başladlar sormaga-hayı çare barmaga yazmaga est'i türkülerni, est'i tapmajalarnı, est'i avalarnı, tahmahlarnı...
Biz olarga ayttıh.
Lafettik. An son olar ble... olar bizni... olar bizd'e ayttı, ahşam t'eld'eymez narodnıy klubga.
Bizni jıydlar narodnıy klubga. T'eller çalıcılar, t'emene sne çalay. Dare bar edi. Bayan bar edi. Çaldlar. Biz yırladıh haç ava. Hızlar oynadı. Epsi avalarnı, türkülerni yazdlar manitofonga. Ayttılar, daa haçan t'eleyik biz-sizin çaarayıh.
Biz ayttıh:
-T'erek halhnı çaarmaga, şop organizovat etmed'e hor, şop halh jıyılgay, yırlagay evelt'i avalarnı, evelt'i urbalarnı tapmaga, şop t'iyimli bolgaylar urumjasna.

Olar t'elejekler bizd'e, muzeyin büyügü bizd'e endi ayttı, şo avgustun başı ble olar t'elecekler mında, Donetskten etnograflar.

Türkü Bitmeen-Greko Tatar Tili-Oleksandr Fedoroviç Mavrodi

Türkü Bitmeen-Greko Tatar Tili-Oleksandr Fedoroviç Mavrodi
Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bizim Honuşumuz Vasilkonov Vasil Mihayloviç bek yırlar edi yaşlıgına. Başladı bir türkünü. T'eldi üyünün dogrusuna. Babası hıçırıy:
-Vasya! T'el üyde!
O tohtamay, t'etiy.
-Vasya! T'el üyde!
Vasya tohtamay t'etiy. Çıhay çah... T'etiy bir üç yüz metir daa. Tohtay.
-Baba!-diy.-Ne alay?
-T'el üyde!
-Ya baba, daa türkü bitmeen-e! On çün tohtamadım.

Kiçik T'ermençik-Urumça-Greko-Tatar Tili-Gnat Mikolayoviç Zmarada

Kiçik T'ermençik-Urumça-Greko-Tatar Tili-Gnat Mikolayoviç Zmarada

Unesco
Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Urumlar bitiy endi. Bek az haldı urum. Boş yer mında edi. Anda otaralar yürür edi, hoylar. Yiberiyler-mında bardı-küzde alıylãr. Abu tarama da oz et'en, büyük oz. Çohtan, çohtan-köçt'ende. Köyden- T'ermençik-t'elliyler mında saçaylar anda birer para yer, yanaşıylar ozga, ülelik atların bagaylãr, özleri aşaylãr. An son yavaş-yavaş köçt'endir, set'izinci senede. An son yavaş yavaş arthan-arthan-arthan.

Zamannar güzel. O güzel dügül edi, indidualşina. İndudualşina da ne?Papular-babular. An son yavaş-yavaş yetiştik abu yılga. Daa naz yıl t'erek?

An son açlıh t'eldi, yirim birinci sene. An son babamız alıp t'etti-horanda büyük edi-Besarabiyaa. Todi j eto Besarabiya eli an son Rumıniya. Anda bir yıl oturdıh. Men vahta yedi yaşna edim. An son kötük t'eri. Naz-mas t'eldik. T'eldil üyde-vay-vay,vay-vay!-üyler körünmey! Mına alay alabotalar öst'en-tav t'ibik. Naz-mas,naz-mas hol blen anlan bir avuç çıharıs, mından bir avuç çıharıs, saças. Mına alay yavaş-yavaş köterildik. Endi ökmek te bar edi. Ama bulay zaman yoh edi.

Ögünce işler edler-vay-vay, vay-vay! Men de yetiştim ona. On et'i yaşna. Endi araba artından tırnar edim. Vahtı yejeme kündüz işler ek! A şin közetis-saat set'izde işt'e t'etiyler. Anda-mında, saat on et'i-ülelik-et'i saat mı, ne. An son t'etiyler. İşlesen-en çogu üç-dört saat. Ziyade işlemey halh. Şinçik işliy abu mehanizatorlar. Haysı işliy-saba erte başlaylar, saat et'id'erek yeje. Aolar şinçik işliy.

Tuz-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Gnat Mikolayoviç Zmarada

Tuz-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Gnat Mikolayoviç Zmarada
Unesco

Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bir tosat hazahlar saçhannar tuz. Bagaylãr-bagaylãr- tuz çıhmay. Nas şiy? Barıy çöld'e, közetip-çibinner oturıy.
A-a-a!-t'eliy üyde:
-Bılay-bılay, bizim tuznu çibinner aşay.
Alıy ortagın, t'etiy çöld'e:
-Al tüfekni,-diy,-barıp öldüreek o çibinni,-diy.
Barıylar çöld'e. Çıhay bir çibin, oturuy kökregine.
-Yura!-diy.-Mına otruy. Ur hapahla!-diy.
O naz uruy-uruy öldürüy. Öldürd'en.

Başsız(2)-Urumça(Greko-Tatar Tili)Harpamliy Petroviç Halvaci

Başsız(2)-Urumça(Greko-Tatar Tili)Harpamliy Petroviç Halvaci
Unesco

Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bir zamanda, üç ortah, üç ayahtaş- Zahar, Hristofor, Prokoş-t'ettler avculuhka. T'ettler-t'ettler- bişiy de yoh. Bir daan köriyler, şo ayu t'irdi uyas(ı) çine. Prokoşha aytıylar:

-Sen t'ir anda çine. Ayahlarınan tutas, a sonnan ayahların ble sallas- biz biliymiz, şo sen endi tuttun. A sona seni çıhariymiz. Biz biliymiz, şo sen endi tuthannı, o arada çıhariymiz seni tartıp.

Prokoş t'irey anda çine. T'ird'eni t'ibik janavar başın üziy. Başlay çapalanmaga, ayahları ble urmaga. Bular da biliy endi tuthanı ayuvun ayahlarından. Tartıp çıharıylar. Çıhargan sora közetiyler-ayu da yoh, kişin başı da yoh. Zahar Hristoforga soray:
-Sen bilmeysin, t'ird'ende başı oon bar edi mi, yoh edi mi?
Hristofor diy:
-Ahılma yoh,-diy.-Bilmem güzel. Onu alıp barıp hatınna sorayıh, Vasenkaga.
Zahar diy:
-Olmalı, alay da eteymiz. T'ettik.
Barıylar, soraylar:
-Vasenka, Prokoş üyden t'ett'ende a seen hojaan bar edi mi başı yohsam yoh edi mi?
Hatını o yahka biyahka omuzları ble sıhkaladı:
-Bilmeyim. Anı da aytamam sizd'e, bar edi mi, yoh edi mi, ama, saba o pasta aşadı.
Zahar oların en ahılnısı, Hristoforga aytıy o vahta:
-Sen bişiy biliysin? Kişin avuzı baş sne. Vahtı oon başı bar edi. Pasta aşagan bosa, olmalı, başı bar edi,-diy.
Çetne-ucuna da nas bunu aytmağa? Çetne-ucuna çıhay blay, şo bu kişi başsız edi: başı bosa, anda çine t'irmey ayuvga.

Ay(1)-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Konstantin Mihailoviç Nalbant

Ay-Urumça(Greko-Tatar Tili)-Konstantin Mihailoviç Nalbant
(Unesco)

Kermençik-Staromlinivka-Velikonovosilkivskiy Rayon-Donetska Oblast

Bir ahşamı t'eliy honuşusu honuşusna, hıçırıy:
-Yuvan aga! Tur!
-Ned'e!-diy.
-Tur, çıh çıharı!-diy
-Ya ne boldu?-diy.
-Huyuçe ay uçhan. Ayda çıharayıh!-diy.
-Mına bir şiy daa! Ya naz bolgan?-diy.
-Çıh-köres.
Çıhaylar, barıylar huyuğa. Közetiyler-ay yalday suv sne.
-Ya nesayıh?-diy Yuvan aga.
-Senin kanjan bar, t'etir, biz zaraz onu tartıp çıharıyımız-diy.
Yuvan aga barıy evde, t'etiriy kanjanı. Yiberiyler kanjanı suvçee. Tartaylãr-tartãylar-çıharamaylar. An son kanja lişiy tulaga harşı. Başlãylar tartmaa. Yuvan aga diy:
-Lişti, aleim,-diy.-Hana, Mikitaga, güzel tart-sã, zaraz biz onu çıharıymız, diy.
Başlay tartmaga. Tartay-tartay, Kanja hutluy tuladan, t'etiy töbee. Olar da hapahlanın t'etiyler huyu yanna. Yuvan aga diy:
-Vay! Közet töbed'e! Endi kök sne ay!-diy.
Ablay da huyu çinden tartıp çıharganlar aynı-kökt'e yabuşhan. Abu epsi.

Toğaybey-Canmuhammed (XVII asır)

Toğaybey

poema
(parçalar)

(Polşa Qıralınıñ Seytde yapqan çıqışından)

Ol zeman lehli qıralı neyledi,
Yedi bekler beklerin cem eyledi.
Em dahi bayarlarnı ketirdiler,
Bir aliy meclis qurıp oturdılar.
Başladı qıral sözün ol dem aman:
Biliriz fırsat keçip bu zaman,
Mende olan mal hazine, kimde var,
Moskov, nemse, fransız illeri,
Er birisi berir maña askeri.
İşte bu yıl ben sefer qılsam kerek,
Qırımtatar halqını qırsam kerek...

(Pototskiyniñ qıralnıñ sözlerine nisbeten bergen cevabı)

Tatar halqı, ki acep halqtır, biliñ,
Tezine olmaz, bar, ulu tedarik qılıñ.
Duşmanımızdır bizim, ki qorqarız,
Sanki qurttır, qoyun kibi urkeriz.
Kelip onlar yel kibi eser gider,
Nice yuz biñ askeri basar gider,
Em sen bu sene tedarek qılasıñ,
Nemse, fransızdan asker alasıñ,
Ki acep beader olur er biri,
Biz qoyuñız sanki, onlardır borü.

Kelecek sene ulu sefer qılayım,
Ucümle barıp Qırım halqın qıralım.
Bu yıl destir vir baña, barayım,
Ozu qazağınıñ alını qarayım.
Eger mutiy olmasa, qılıç urayım,
İlin, koyin-cumlesini alayım.
Ozu uzerine nice isar qalayım,
Qırq biñ askernen anda ben varayım,
Seraskeriñ olıp, azır turayım.

(Ukraina getmanı Bogdan Hmelnitskiyniñ mezkür vaziyetnen çıquv yollarını arağanı aqqında)

Ol zaman Ozu halqınıñ atamanı
Maliska idi Batavskiy duşmanı.
Ol Maliska işitti bu haberi,
Aqlı ketti başından tarı-marı.
Cumle Ozu Qazağın cem eyledi,
Muarebe ateşin şem' eyledi...

(Maliska, Batavskiy-Qırımtatarlarnıñ laqırdı tilinde B.Hmelnitskiyniñ (Maliska) ve Pototskiyniñ (Batavskiy adları. İzaat ve remarkalar Yunus Qandımnıñ.)

(B.Hmelnitskiyniñ elçileri Qırım Hanı III İslam Gerayğa ukrain halqınıñ poloniya şlâhtasına qarşı kureşlerinde yardım sorap kelgenleri aqqında)

Didiler ki,ey bizim sultanımız,
Baş urıp, selam qıldı atamanımız.
Batavskiy seksen biñ asker ile,
Kelmek içün tedrik idti bize.
İlimizi, koyimizi yıqsa kerek,
Cümlesini ep ota yaqsa kerek.
Kelecek yıl em Qırıma kelse kerek,
Qırım halqın qoymayıp alsa kerek.

(Toğaybeynen Bogdan Hmelnitskiyniñ Poloniyalılarnen olğan çarpışmaları aqqında)

Bir dahi Ozu Qazaqları keldiler,
Ol Toğaybey, ol saatte neyledi.
Zari qılıp, ah... fiğan eyledi,
Atamane didi imdi ne duralım?
Durmayalım, eman qılıç uralım.
Ol Toğaybey qazaq ile bi keman,
Kâfirin qarşı(sı)na çıqıp urdı eman.
Ozu halqı cumle qarşı turdılar,
Bir-birine top, tüfekler urdılar.
Em semaden qudret oqun attılar,
Bir saatte ol kâfiri qırdılar,
Çoq askerler anda telef odılar.

(Toğaybeyniñ Ukraina ve ukrain halqını duşmandan qorçalavda oz canını ortağa qoyup, batırlarca cenkleşkeni aqqında)

Ol Toğaybey Qazaq ile bi keman,
Kâfirniñ qarşısına turdılar eman.
Ğazılar onı korip, qılıç urur,
Sanarsıñ ki, qıyamet qopmıştır.
Toğaybey ortada curür idi,
Sanarsıñ sarğuş arslan kibi idi.
Eline elmaz qılıç almış idi,
Dünyanıñ varlığını unutmış idi.
Kimse söz itmeyüp, ol dem zi bea,
Eybet ile korünirdi, acder bea.

Ol Toğaybey yene kirdi
Qılıçını boyandırdı al qane.
Bindigi at, esbabı qan idi,
Şekli insan, sureti arslan idi.

Meydan içine kirip oynar idi,
Sanarsıñ ot kibi yanar idi.
İç olüm kelmez idi oynine,
Şoyle bil ki, bir qurt kibi korüne.
...................................

Şarqa, ğarba çıqmıştır onıñ adı,
Cian içre bellidir onıñ namı.
Ne yere varsa ol er zaman
Feth ider o, sanki oldır qaraman.

Abdul-aziz İzziy (1611-1694-95), Eyledim

Eyledim

Kendümi kendüm ile kendüm perişan eyledim
Aldanub zahid sözüne ğayre iz'an eyledim.

Eylenüb Hadi hidayet çünki keldim kendüme
Kendimi kendimle bilüb hake yeksan eyledim.

Kendümi saldıkça hake izdiyad oldı ziyad
Soñra kesreti geçüb ben kesb-i irfan eyledim.

Dil Hüması sayd-i dildarı deruni azm idüb
Dam-ı tevhid içre kendüm arz-ı canan eyledim.

Kendüme izzet bilüb kendi vucudım yoqluğın
Dam u daneden geçüb kendümi sultan eyledim.

Kendüñe kendiñ gerekse-bile gor sen kendüñi
Men aref sırrını, zahid, keşf-u i'lân eyledim.

Çünki geldim, İzziy-a, kendüme-bildim kendümi
Kendi derdime yine kendümle derman eyledim.

Sofu Mehmed Geray Han Kâmil (1591-1676)

Qoşma

Hasb-i halim beyan eyleyim
Gor neyledi ahir bu feryad beni
Derd-i firğatimi iyan eyleyim
Qurtar bu feryaddan eyle şad beni

Qaldım bu fenada şallar içinde
Bir merd-i ğaribim iller içinde
Ğubar olmış iken yollar içinde
Esüb bir kenara sürdi bad beni

Kerem qıl hatırım yıqub sındırma
Gozlerim yaşını qana döndürme
Ğaribim qapuñda melül gönderme
Meded ihsan eyle qıl küşad beni

Dolubdır gözlerim qan ile nemden
Hiç haliy degildir serim sitemden
Halâs bulmış iken girdab-i ğamdan
Eyledi bu felek gor berbad beni

Der ki Kâmil, seni aradım buldım
Lütfi çoq bir kerem kânısıñ, bildim
Payiñe yuz sürib qapuña geldim
Eyle murad uzre ber-murad beni.

Seyid Musa Kefeviy (1583-1644)-Dörtlik

Dörtlik

Hamd ol padişaha layıqtır,
Cumle mevcuttan o fayıqtır,
Yoq iken resmiy tavr-i mevcudat,
Halq edüp cumleye verdi harekât.

Düşdi Goñlümiz, Abdul-Aziz İzziy

Düşdi Goñlümiz, Abdul-Aziz İzziy

Gazel

Künt-u kenz esrarını seyrane düştü goñlümiz,
Sır içinde sır olan sultane düşdi goñlümiz.

Süret-i alemi zilâl-i zail oldığın bilüb
Ol baqa mülkindeki sultane düşdi goñlümiz.

Teşne-leb vadi-i hayretde gezerken sade dil
Lây-i ma'allah hamrı ile qana düştü goñlümiz.

Dil Huması saye saldı çünki her bir menzile
Zilli arş'allah ile zıllane düşdi goñlümiz.

İzziy-a! Dilde olan gevherleri nazm eyleyub
Dür içinde müntazam dür-dane düşdi goñlümiz.

Vaqıt-Amet Mefayev

Vaqıt-Amet Mefayev

Toqta vaqıt!
Yaşlığıma bir izin ber,
goñül ayat sefasınıñ
dadın alsın, şırın gece quçağında
şirin dulber-
sevdalarnıñ kokreginde
sevgi yansın!

Lakin vaqıt toqtamadı,
Keçti yıllar-
Yaşlıq keçti,
Keçti bizim guzel devran.
Elbet, dostum,
Tabiatta bu qanun bar-
Vaqıt içün iç toqtav yoq,
Oter zaman.

Aşıqlarnıñ opüşinde duyulmadan
Yıldırımday bir suratle
Keçer vaqıt.
Hastalarnıñ töşeginde
aşıqmadan,
acınmadan
aqrın-aqrın
keçer vaqıt

Ecdatlarımıznıñ kemikleri biznes içün mania degil

Kemikler biznes içün mania degil. Qızıl Qı şimdiki Lenino civarındaki Mısovsk köy akimiyeti evelden mezarlıq olğan topraqlarnı qurucılıq içün ayırdı. Naaşnı ğayrıdan kömgen teşebbüskârlarğa qarşı mahkeme işi açıldı. Köy sakinlerniñ muracaatları diqqatsız qaldı. Meseleniñ inceliklerini bizim mühbirlerimiz ögrendiler.

83 yaşındaki Mesaye Melimerova Keten köyündeki qabristannı yahşı hatırlay. Onıñ evi yaqın bir yerde yerleşken.
Yelena Vovk Ketende doğıp ömür boyu bu köyde yaşadı. Köy mezarlığında cıyılğan sınıfdaşını hatırlay.
- Oña sunnet yapqan ediler. Ğaliba ondan soñ, yaramayıp, hastalandı. Onı qabristanda kömgenlerini körgen edim
Mezarlıqnıñ çoqtan tüsü bile qalmadı. Yerli sakinlerniñ aytqanlarına köre, o 2 gektarnı qaplay edi. Mezarlarnıñ büyük bir qısmı İslâmdan evelki medeniyetke ait. Doğma Ketenliler, qabristannıñ mevcutlığında emin olsalar, yerli akimiyet başqa fikirde. Qurucılıq işleri devamında tapılğan kemikler bile yeterli delil degil.

Yüksek qora ve qaviy kilit artında - eglenceli merkez. Rusiye şirketi tarafından dayving merkezi ve musafirhane inşaat etildi. Mında em futbol oynamaq, em de havuzlarda yaldamaq imkânı bar. Oyunlar meydançığı mezarlıqnıñ bir qısmında yerleşe.

Musafirhane vekilinen yalıñız telefon vastasınen laqırdı etmege mümkün oldı.

- Sizniñ resmiy delilleriñiz barmı? Bütün bu suallerni devlet hadimlerine bermek kerek. Bizim qolumızda vesiqa - akt bar, - dedi o.

Ekspertizadan keçken kemikler 2011 senesi daa boş olğan mezarlıqnıñ bir qısımında ğayrıdan kömüldi. Hatıra taşı tiklenildi. Paranı cemaatnıñ özü topladı.

Mısovsk köy şurası bunı qanunsız olaraq tanıdı ve teşebbüskâr Zevid Gaziyevni Qızıl Qı rayon mahkemesine berdi. Appelâtsion mahkemesi qararnı deñiştirmey qaldırdı. Gaziyevge 10 kün devamında taşnı alıp taşlamağa teklif etildi. Qızıl Qı rayon devlet memuriyetinde aytqanlarına köre, mezarlıqnıñ statusını Mısovsk köy şurası belgilemek kerek.

- Bizler cenaze ve onıñnen bağlı merasimler aqqında qanunnı alsaq, mesele bütünley Mısovsk köy şurasınıñ omuzına tüşkenini köre bilemiz. Bizim buña doğrudan-doğru qarışmağa aqqımız yoq, - dediler anda

Ecdatlarnıñ kemikleri üstünde qurucılıqnıñ alıp barılması yerli musulmanlarnı ğayet raatsızlay. Yaqın vaqıtta akimiyet abideni alıp taşlamağa istey. Berilgen 10 künlük müddet bir qaç ay evelsi bitti. Dilâra Rustemova, ZAMAN

CrimeanTatars.org

Qırımnıñ baylığı kene Qırımğa qaytıp keldi-Zera Bekirova

Qırım tarihiy müzeyiniñ adı "La Richess" sözü fransız tilinden "baylıq" diye tercime etile. Müzeyniñ saibi Güliver Altın oña bu adnı nafile bermegendir, çünki kerçekten de mında şüreti bütün alemge tarqalğan Qırımımıznıñ,asırlar devamında tar-mar etilgen, dünya boylap saçılğan baylığı bu vatanperver insannıñ - ğayreti ile direm-direm bir yerge toplanıla.

Kollektsiyanıñ ilk ekspo¬natı - 1835 senesi basılğan Qırım ve Şimaliy Qaradeñizboyunıñ haritası - 2004 senesi fevral 14 künü Frenkistannıñ Lion şeerinde satın alınıp, fantastik qısqa müddet içinde dünyada beñzeri yoq unikal bir müzey meydanğa ketirildi. İnanması küç, lâkin kerçek, nasıldır 6-7 yıl devamında 35 memlekette bulunğan bir buçuq biñden ziyade er biri üni¬kal, bizim tarihçılarımız, alimlerimiz içün iç kerçekleşmeycek kibi körüngen hayal olğan qıymetli haritalar, resmiy vesiqalar, gravüralar, kitaplar, elyaz-malarnıñ asıl nushaları elde etildi! Bugünde bugün mezkür müzey Qırım ve qırımtatarlarnıñ XV-XX asırlarğa ait resim ve tasvirlerniñ dünya yüzünde eñ büyük kollektsiyasınıñ, unikal ilmiy kitaphane, coğrafik haritalar saibidir. Aynı bu müzeyde qırımlı alim, şair ve tarihçılarnıñ qalemine mensüp nadir elyazmalarnıñ bulundığı yerler aqqında malümat toplandı.

Em, eñ ayretlisi şu ki, Güliver Altın bu eksponatlarnı ketirmek içün bu devletlerniñ iç birisine barmadı, iş odasında kompyuter başında oturıp satın aldı. Ebet, bu cümle artında nasıl qocaman iş, yuqusız geceler, bilgi, ğayret, israrlıq turğanını tek böyle işnen oğraşqan insanlar añlay bilirler. Bu iş içün gece ve kündüzniñ farqı yoqtır, çünki Frenkistanda geceniñ der maali olğanda, kollektsioner iştirak ettigi mezat ketken devlette ise kündüz edi. Bundan da ğayrı, böyle alış-verişke qatılmazdan evel nice-nice kataloglarnı saifelemek, bu saada temelli bilgilerge malik olmaq, yani satlıqqa çıqarılğan eksponatnıñ asıl qıymetini bilmek zarur.

Bir yarım yıl degende Güliver bey internette 700-den ziyade gravüra ve litografiyalardan ibaret "Larişes" virtual müzeyni aça. Ve kene de bu - dünyada birinci ve eñ büyük virtual müzeyi oldı. Açıq rejimde ça-lışqan, yani er kes kire bilgen işbu saytnı biñlernen-millionlarnen adamlar ziyaret etti, ilmiy araştır-malarında, maqalelerinde qullandı.

Müzey açılğanından beş yıl keçken soñ müzeyniñ Qırımda birinci "Qırım hanlığınıñ XV - XVIII asırlar tarihınıñ saifelelerinden" adlı sergisi Aqmescitteki Qırımtatar sanat müzeyinde açılıp, anda hanlığımıznıñ tarihına ait eksponatlarnıñ kopiyaları numayış etildi. Sergi teşkil etilgen zaman Güliver tarihımıznıñ hanlıq devrini mükemmel ögrenip bilgen fedayi bir insan - Nariman Abdulvaap ile tanışa ve olar müzey yanında ilmiy-tedqiqat laboratoriyasını açalar. Müzey endi qırımtatarlarnıñ on üçünci — on doquzıncı asırlarğa ait edebiyatı, ilimi ve sanatı boyunca malzemelerni toplap, ilmiy kitaphaneni tekmillep başlay. Qırımlı şair ve alimlerniñ dünya boylap devlet ve şahsiy kollektsiyalarda, kitaphane ve müzeylerde, arhiv ve fondlarda bulunğan eserlerniñ köçürmeleri satın alına. 2009 senesi müzeyniñ faaliyeti Qırımda keçe. Ser¬gisi, ilmiy laboratoriyası eksponatlarınıñ öz yurtunda keçken "Larişes" yarımadanıñ köyleri ve mekteplerine "Tarih tilge kirdi" programmasınen kele. Yılnıñ soñuna barıp müzeyniñ birinci bölügi Aybar köyünde açıldı. Er bir adımı, areketinen ayrette qaldırğan Güliver Altın bu sefer de yañılıq kirsetti. Köy sakinleri sergige davetni cep telefonlarındaki SMS mesajları vastasınen aldılar.

Aynı zamanda Qırımnıñ 500 mektebi içün de müzeyniñ galereyaları azırlanıla. Bütün bu işlerni Güliver bey öz paralarına yapa. Müzeyniñ bütün bu işlerini közetir ekenmiz, tabiiy ki, onıñ Qırımğa kelmesini, onda bulunğan qıymetli degerliklerimizniñ asıl nushalarını öz közlerimiznen körmekni hayallarımızdan keçirip, künü kelir de bu hayal kerçekleşecegine inanmağa bile saqına edik. Ve, mına, niayet qalbimizniñ töründeki bu arzumız Güliver Altın sayesinde aqiqatqa çevirildi. Bıltır mart ayında Güliver Altın qırımtatar halqı Meclisiniñ reisi Mustafa Cemilev ile körüşip, onıñ teklifi ile müzeyni Bağçasarayğa avuştırmaq qararına kele. "Larişes" Qırımğa köçe eken!", - degen haber Qırım boylap yıldırım tezliginde tarqaldı. Ya o qayerde yerleşecek, nasıl çalışacaq — belli degil.

Müzey içün bir kereden belgilengen bina, milletimizniñ ğururı, azizi - Zıncırlı medrese yanında ta İsmail Gasprinskiy tarafından qurdırılğan yañı binada bir çoqlarnıñ közü olğanından biraz tartışmalar da olmay qalmadı. Çünki üç yıldan berli mında qırımtatar ressamlarınıñ galereyası bulunsa da, o semereli çalışmadı. İşte, bu sene yanvar 28-de "Qırım" fondı ve "Larişes" arasında bu binanı vaqtınca qullanmaq añlaşması imzalana.

Müzey aqqında yazğanımızda "dünyada birinci", "eñ büyük", "mücizeviy" kibi ibarelerni sıq olsa da, tamam yerli qullandıq. Ve baqıñ, kene de añlaşma imzalanğanından soñ böyle bir qısqa vaqıt içinde Qırımdan bu qadar uzaqta, Frenkistannıñ Lion şeerinde bulunğan bütün bir müzeyniñ eksponatlarını, em kopiya degil, asıl nushalarını köçürmek, bilhassa Ukraina gümrüginden keçirmek mümkünmi? Daa nasıldır bir ay evelsi boşatılğan bu binanıñ tamirini bitirmek, yedi sergi zalını halqqa köstermek içün azırlamaq mümkünmi? Güliver Altın ve ömür arqadaşı Ayşe hanım bunıñ mümkün olğanını isbat ettiler. 2011 senesi mayıs 27 künü Bağçasaray şeerinde "Larişes" Qırım tarihiy müzeyi resmiy şekilde qayd etilip, cedvelge alındı.

İyül 2 künü ise müzey birinci seyircilerini qabul etti. Qırım musulmanlarınıñ müftisi acı Emirali efendiniñ bu hayırlı işke fatihası alınıp, Milliy Meclis reisi Mustafa Cemilev ve Bağçasaray rayon memuriyetiniñ başı İlmi Ümerov ananeviy qızıl şeritni keskenlerinden soñ Güliver Altın ve müzey ilmiy laboratoriyasınıñ müdiri Nariman Abdulvaapnıñ peşinden içeri - er bir nesnesinden şanlı keçmişimizniñ tekrarlanmaz, alel-husus bir ğurur bağışlayıcı, qoqusı kelgen tarih alemine ayaq basamız ve fikren o devirniñ terenligine dalamız. Mına müzeyge ömür bergen ilki eksponat, çoq kereler eşittigimiz, tek internette kördigimiz harita.

Birinci zal. Meşur topograf Ahmed Qırımiy adını taşığan Qırım toponimiyasınıñ zalı.

- Mında bugünde-bugün ğayet aktual olğan, Qırımnıñ asıl adlarını köstergen XVI-XX asırlarğa ait haritalarnıñ asıl nushaları bulunmaqta. Bulardan yalıñız ekisi köçürme olıp Ahmed Qırımiy kendisiniñ XVIII asırda yapqan haritalarınıñ köçürmesidir. Qırımnıñ evelki, öz adlarını ğayrıdan tiklev işine müzeyimiz de küçük bir isse qoşar, degen ümüttemiz, — dey alçaqgöñülliliknen Güliver bey.

- Dünyalar açıla, dünyalar! - diye lafqa qoşula Nariman oca. - On altıncı asırda Avropa Qırımnı böyle tanır edi. Artıq, müzeyge kelgen er bir insan, bilhassa tarihımızğa şübe ile baqqan bilmirler Simferopolniñ Aq-mescit olğanını, Feodosiyanıñ Kefe olğanını, yarımadada bugün izleri silingen biñlernen köyler olğanını inkâr etilmeycek delillerden körerler!Musulman matbaası XVIII asırda İstanbulda başlana. Onı açqan İbrahim Müttefirqa isimli insannıñ yanında çalışqan ve ilk kitaplarını bastırğan beş-altı adamnıñ üçü qırımtatarlar - Ahmed Qırımiy, Abdullah Qırımiy ve İbraim Qırımiy ediler. Ulu mütefekkirimiz İsmail Gasprin-skiyden bir yarım asır evel de er saada birinciler sırasında olğanımız kibi bu saada da bizim alimlerimiz ögde ediler.

Digerlerinden yaraşıqlığı, zenginliginen ayrılıp, "Devlet" adını taşığan bu zalda 350 yıllıq devletçiligimizniñ temeli qoyulğan, ondan evel eki asır devamında ciannı titretken Altın Ordu deviriniñ tarihına ait vesiqalarnıñ asıl nushalarını, hanlarımıznı tasvirlegen resimlerni, nadir elyazma-larnı, Qırım aqqında unikal kitaplarnı köremiz. Er bir eksponatnıñ yanında bulunır ekensiñ, bütün vu-cudıñnı büyük bir eyecan, söznen ifadelenmegen duyğu sarıp ala. Alımıznı añlağan Güliver bey ve Nariman oca izaat bereler:

- Şimdi sizler unikal bir daqqalarnı yaşamaqtasıñız. Qırım hanlığınıñ devirini aks ettirgen dünyada başqa iç bir yerde bu qadar eksponatnı körmezsiñiz. Mında hanlarımıznıñ sımaları, milliy ressamlıq nümüneleri, mırzalarımız, elçilerimiz, qalğa ve hanağalarıznıñ resimleri numayış etile. Bu kitaplarğa diqqat etiñiz: İsveç arhivlerinde bizim hanlarımıznıñ yazğan 200-den ziyade qanun ve fer-manlarınıñ qısqa mündericesi berile. Bu divar yanında da biraz toqtalıñız: mında 20 yıldan ziyade tahtta ükümranlıq etken ve aynı zamanda parlaq şair, istidatlı bestekâr Ğazı Geraynıñ mektüplerinen, muzıka ve nazm eserlerinen tanış olmaq imkânıñız bar. Mına bu ise 16-ncı asırğa ait elyazma - Şerif Kefeviy elyazmasıdır.

Divar köşesinde asılı lâle resimi süs içün qoyulğan, dep bellemeñiz. Ebet, ebet, bu Qırım lâlesi. Bilesiñiz Avropağa lâleler ilkide İstanbuldan keti-rildi. Ya İstanbulğa olar qaydan keldiler? Menba-larda oquymız ki, 1560 se¬nesi Türkiyege Kefeden qır lâleleri alıp kelingen.

Mına bu resim ise o qa¬dar meraqlı ki, özüñiz baqıñız. 1632 senesine ait gravüra. Hasan Lâgari degen alim barotnen toldurılğan topnı yaqıp özüni kökke uçurta ve 200 metr yükseklikke köterile. Onı bugün ra-keta yapıcılıqnıñ babası olaraq tanıylar. Ya bizge bu insannıñ ne alâqası bar? Alim sultannıñ ğadabına oğrap Qırımğa sürgün etile ve ömüriniñ soñuna qadar hanımıznıñ yanında alim olaraq hızmet ete.

Ya 1678-1788 senelerde neşir etilgen gazetalarda Qırım aqqında yazılğan maqalelerni, haberlerni körmek, meşur baron de Tott, Şarl de Peysonel, Mund eserlerini öz közleriñiznen körmekni iç tasavur ettiñizmi? Epimiz içün hayal olıp körüngen şeyler bugün artıq ögümizde! Güliver ve Nariman beylerniñ biri-birini tekmillegen, biri-birinden eyecanlı ikâyeleri ve kördiklerimiz tesiri altında bugünki accı aqiqatnı terk eterek, asırlarnı aşıp aqıl ve idrak, ilim ve ince sanat, dülberlik, nefislik alemine dönemiz. Ve kene de alıp barıcılarnıñ sesleri bizni endi XIX asırğa, Raffe, Bossoli tasvirlegen Qırımğa seyaat yapmağa davet eteler. Dörtünci ve beşinci zallar halqımız tarihınıñ eñ qanlı devirine qaytara. 1941-1944 senelerde Qırımğa bastırıp kirgen almanlar yerli sakinlerni resimge çekeler. Bugün o alman askerleriniñ bala ve torunları dünya mezatlarında satqan fotolarnı Güliver Altın satın ala. Kimgedir aynı bu eksponatlar kerek olmağan bir şey olıp körünir, lâkin bu da tarihımıznıñ bir parçasıdır. Bu fotosüretler Qırım ve qırımtatarlarnıñ Ekinci cian cenki devrindeki qıyafetini aks ettire. İlle şu zaldaki resimlerge işmar etken bazı şo¬vinist internet saytları endi "qırımtatarlar natsistlerniñ fotolarından ibaret müzey açtılar" demekten utan-madılar. Amma Almaniyada almanlar Reyhstag divarlarında rus askerleri qaldırğan "zdes bıl Vasâ", "Tut bıl Petâ" kibi "imzalarını" ne içündir özleri içün masharalı dep saymadılar ve silmediler, aksine şu yazılarnı qaldırğan insanlarnıñ izlerini araştırıp taptılar. Teessüf ki, sürgünlikni aks ettirgen fotolar yoqtır. Bu facia tek qartlarımıznıñ ikâyelerinde tasvirlenip, aksini bediiy eserlerde taptı. Sürgünlik mevzusındaki eñ büyük türkümni ressam Rustem Eminov yarattı. Müzeyniñ sürgünlik zalı R. Eminovnıñ "Unutma" şiarınen birleştirilgen eserlerinden ibarettir.

Müzeyniñ altıncı ve yedinci zallarında zemaneviy qırımtatar ressamlarınıñ eserleri numayış etilip, Güliver Altınnıñ aytqanına köre, mındaki eksponatlar daima deñiştirilip turacaq.

Müzey zalları boylap seyaattan soñ muşavere odasında bu vaqia hususında fikir paylaşıldı. Milliy Meclis reisi Mustafa Cemilev, Amerikadan kelgen milliy areket iştirakçisi Fikret Yurter, Bağçasaray rayon devlet memuriyetiniñ başı İlmi Ümerov, regional meclisniñ reisi Ahtem Çiygoz, Bağçasaray medeniy-tarihiy zapovedniginiñ müdiri Yevgeniy Petrov müzeyniñ faaliyetine yüksek qıymet kestiler. Qalbinde tolup-taşqan quvanç, ğururını gizlep olamağan Güliver Altın müzey açılması ve mında ketirilmesiniñ tarihını ayta. Böyle nadir kollektsiyanı nasıl devletten nasıl bir devletke köçüreyatqanını añlağan, esas zenaatı boyunca adliyeci olğan Güliver bey er bir adımını qanunnıñ noqtası-virgüllerine barğance resmiyleştirip, yüzlernen vesiqalar azırlağanına baqmadan eksponatlarnen yüklü maşina Ukraina gümrüginde 10 saat devamında tutula.

Bu yerde bir baqıştan zarif, yuvaş olıp körüngen Ayşe hanım öyle bir metin irade, qudretini numayış ete ki, gümrükçiler keri çekilmege mecbur olalar. Gümrükçiler böyle davranlamalarınıñ sebebi añlaşıla ebet. Qırım ve qırımtatar halqı tarihına ait bu qadar resmiy vesiqalar, deliller, isbatlar sahte tarihçılarnıñ uydurmalarına balta saplaycaq, qırımtatarlarnıñ nasıl bir qudretli devletçilikke saip olğanlarını açıqlaycaq. Bu milletniñ tek adı bile siyaset olğan vaqıtta böyle bir bomba patlavınen teñ olğan vaqia! - Biz halqımıznı tek tarihımıznı bilerek saqlaya ve qorçalaya bilirmiz. Tarihımız ise özüñiz iqrar olğanıñız kibi pek zengin ve şanlıdır.

Hanlığımıznıñ tarihı, ebet, belli, amma bizim maqsadımız onıñ içki mündericesini, onıñ teren felsefesini, qırımtatar tsivilizatsiyasınıñ terenligini köstermek edi. Angi devlette han öz fermanlarını şiir şekilinde ilân etken? Angi dev-letniñ ükümdarları degil tek siyasetçi, belki aynı zamanda teñi ve beñzeri yoq bestekâr, şair olğan? Bütün bular tek bizim tarihımızda yer ala.

Biz bugün kollektsiyamıznıñ dörtte bir qısmını ketire bildik ve elbet de, onı bütünleyin mında ketirmek, er keske açmaq ister edik. Amma bugünniñ aqiqatı sizge belli, inşalla, bu niyetimizge de irişecegimizge işançımız kâmil, — dedi Güliver Altın ve oña bu işinde yardımcı olğan başta aile azalarına, ar-qadaşlarına samimiy minnetdarlığını bildirdi.

Müzey açılışını hanlar deviri muzıkasını ğayrıdan tiklegen ve bugünimizde yaşatqan "Maqam" ansambli yaraştırdı. İyül 3 künü ise müzey Qırımnıñ çeşit yerlerinden kelgen alimler ve ziyalılarnı qarşıladı.

Tarihtan ve edebiyattan kollektsionerlerniñ tabiatını bilgenimiz alda şunı eminliknen aytmaq mümkün ki, daa yaş, lâkin endi adını, em tek özüniñ degil de, bütün qırımtatar halqınıñ adını tanıtqan Güliver Altın kerçekten de cesürlik yaptı. Vatanı ve milletiniñ baylığını bir yerge toplap, onı kene yurtuna qaytardı. Onıñ müzeyine yapqan seyaattan soñ er bir qırımtatar adamı ondan ayrıca bir is-duyğular ile, bam-başqa bir insan, daa da doğrusı şanlı ecdatlarınıñ munasip devamcısı olğan aqiqiy qırımtatar olaraq çıqa.

Güliver mubalâğasız pek büyük işniñ tü bünden çıqtı ve bu işni daa devam etmek meramında. Cemaatımıznıñ vazifesi ise - böyle vatanperver ve milletperver insanlarğa elimizden kelgeni qadar yardım bermek, olarğa qoltutmaqtır. Bala ve torunlarımıznı, bilhassa milletini, dinini begenmeyip, başqa dinge dönmege azır olğan, öz tilini, tarihını bilmegen caillerni mıt laqa ketirmek kerek ki, na¬sıl bir baylıqnıñ saibi olğanını añlasın!

Güliver Altın ve Nariman Abdulvaap kelecekte bu müzeyni aqiqiy ilim ocağına, medeniyet ve tasil merkezine çevirmek niyetindeler. "Larişes"niñ faaliyetine baqıp bu hayal da pek tez vaqıtta kerçekleşecegi şek-şübesizdir.

Zera BEKİROVA

Yañı dünya №26 (1097), 2011 s., iyül 8