Ablakim Gafarov-Sovyetler Birliginiñ Qaramanları(Qaramanlar Olmeyler)

Ablakim Gafarov-Sovyetler Birliginiñ Qaramanları(Qaramanlar Olmeyler)

Uçucılarımızğa qanat bağışlağan general

Ablakim Gafarov Ekinci dünya cenkinde qazanğan galebemizge qocaman isse qoşqan insandır. Ebet, onıñ bundan başqa da çoq buyük yararlıqları bar.

Ablakim 1907 senesi sentyabr 23-te Kezlev uezdiniñ Çaykoz koyunde fuqare qorantasında doğdı. Bu, çöl içinde bir qaç aile yaşağan kuçük koyçik olıp, anda ne mektep. ne tükan, ne de bir medeniy ocaq bar edi. Şu sebepten bala osken sayın Gafar ağanen Latife apte başqa bir yerge koçmek, oğullarını oqutmaq aqqında tüşüne ediler. Onıñ içün de bala mektep çağına kelgende ana-baba Qulsadıq koyune koçeler. Anda iptidaiy mektep bar edi. Ablakim mında oqup başlay. Soñra ise Kezlevnen Saq arasında yerleşken Qaratöbe koy hocalığı-ziraatçılıq mektebine oqumağa kire, aynı vaqıtta N.Krupskaya adına balalar evinde terbiyelene.

-Men Ablakim işte şu Qaratöbe mektebinde tanış oldım,-dep hatırlay edi ''Lenin Bayrağı'' gazetasınıñ baş muarriri olıp çalışqan Abselam İslamov-Ablakim orta boylu, arıq, esmeri kelgen, ,insaniyetli, mulayim tabiatlı, arqadaşları arasında itibarlı, lafqa çeber, sade bir yaş edi. Onıñnen qonuşqanda er daim Ablakimniñ bir çoq kitaplar oquğanına, zaten şu devirdeki vaqialarnı doğru añladığını, zekki, aqıllı, yahşı teşkilatçılıq qabiliyeti olğanını sezesiñ. Men Qaratöbe mektebinde olğanımnıñ ilk kunlerinden başlap, Ablakimnen dostlaştıq, atta yataqhanede krovatlarımz yan-yanaşa edi...

Abselam ağa bir şeyni pek ziyrekliknen qayd etti. Ablakim Selimoviç aqiqaten de pek çoq kitap oquğani entsiklopedik bilgi dairesi olğan insan edi. Men onıñ eski dostları Bekir Umerov, Abselam İslamov ve digerlerine yazğan pek çoq mektüplerini oqup çıqtım. O, deerlik er bir mektübinde dostlarına,o ya da bu kitapnı oqudıñmı, oqumağan olsañ mıtlaq tapıp oqu, dep nasiatlay. Ozü sıq-sıq Lenin adına Merkeziy kitaphanede olıp, yuzlernen kitaplarnıñ, hususan Qırım ve Qırımtatarlarnen bağlı kitaplarnıñ şifrlerini yazıp ala, olarnı oquy ve dostlarına da oqumaqnı tevsiye ete.

Bir misal. Ablakim ağa 1961 senesi aprel 14-te Samarkandda yaşağan Bekir Umerovğa şoyle mektüp yaza:
Qıymetli Bekir! Bugun seniñ mektübinñi aldım. Şu daqqası oturıp, cevabını yazam. Niayet! Sen Marks soqağında yaşamaqnı arz ete ediñ, ama Lahuti soqağına tüşkensiñ. Em muimi, qvartirañ yahşı olsun. Endi sen Lahutini temelinden ogrenmek kereksiñ.
o, 1934 senesi Samarkandda ozüniñ Kreml adlı eserini yazğan edi. Aynı vaqıtta onıñ Cemşidnamesini memuar de oqu. Umumen Lahuti meraqlı tercimeyalı olğanı ozüne has şair ve publitsist edi. Samarkand kitaphanesinde Lahutiniñ eserleri olmaq kerek. Deycegim, Gasemni ogrenmege 10-15 kunüñni bağışla. Moskvada olğanıñda oquğan şeyleriñnen bizni de haberdar etersiñ. Men de onıñ eserleri boyunca şahsen bilgen şeylerim aqqında saña ikaye eterim. 1936 senesi o, aqlı olaraq SSSR(SSCB) Yazıcıları birliginiñ katibi saylanğan edi, amma soñundan kimgedir yaraşmadı...

Selamnen Ablakim.

Gafarovnıñ arhivinde, dostlarına yazğan mektüplerinde olsun SSSR(SSCB), olsun Avropa ve Amerika, şu cumleden bir çoq Qırımtatar yazıcılarınıñ kitapları, eserleri aqqında bildirgen meraqlı fikirleri bar. Bunıñnen o insannıñ bilgi dairesine qıymet kesmek mumkün.

1926 senesi A.Gafarov Qaratöbe mektebini bitire ve komsomol, partiya işlerinde çeşit vazifelerde çalışa. Ozüni istidatlı teşk,latçı olaraq tanıta. Bunı koz ogüne alıp, yaş yigitni pek mesuliyetli işke yollamağa qarar bereler.

Bu hususta çoq yıllar Ablakim Selimoviçnen beraber çalışqan VLKSM Merkeziy Komitetiniñ sabıq birinci katibi A.Milçakov şoyle hatırlay:

Bizim ağır sanayı halq komissarımız Sergo Orconikidze 23 yaşındaki hadim Ablakim Gafarovnı Saq şeerindeki himiya kombinatınıñ direktorı tayin etip, onıñ ogüne birinci başyıllıqnı dört yılda eda etmekni teminlemek vazifesini qoyğan edi. O vaqıtlarda, birinci beşyıllıq senelerinde meni de altın sanayısınıñ Balizolota kombinatına direktor tayinlegen ediler.

Birinci başyıllıqnı eda etken soñ, Sergo Orconikidze bizni-meni ve Gafarovnı Moskvadaki Butünittifaq sanayı-muendisler Akademiyasına oqumağa yollağan edi.

A.Gafarov akademiya muvafaqiyetnen bitirgen soñ bir sıra mesul işlerde çalıştı...
1929-1931 seneleri o, ordu saflarında hızmet ete. Arbiy hızmetten qaytqan soñ 1931-1934 seneleri SSSR(SSCB) himiya sanayısında Himsoltrestniñ idarecisi ve endi ekinci kere Narkomtyajpromğa baqqan Saq himiya kombinatınıñ direktorı olıpp çalışa.

Bir qaç yıldan son SSSR(SSCB) Sovnarkomı uzurındaki Sovet Nezaret komissiyası yolbaşçısınıñ muavini etip tayinleyler. 1940 senesi bu teşkilat SSSR(SSCB) Devlet halq nezareti komissarlığına çevirile. A.Gafarov Ekinci Dünya cenki başlanğanğa qadar anda halq komissarınıñ muavini olaraq çalışa.

Ulu Vatan cenki başlanğan soñ daa da mesuliyetli işlerni avale eteler. Bu vaqıtta cebege pek çoq samalyot, em zemaneviy yahşı samalyotlar kerek edi. Şunıñ içün memlekette mahsus aviatsiya ve qara maden komiteti meydanğa ketirildi. Qısqa bir devir içinde bu saanı teşkil etmek, işini yolğa qoymaq, zemaneviy qırıcı, bombarduman, şturmlayıcı samalyotlarnı çıqarıp başlamaqnı teminlemek zarur edi. A Gafarovnı işte bu saağa yolbaşçı tayinleyler.

Ablakim Selimoviç ozüne avale olunğan işni şerefnen eda ete. Cenk yıllarında Almaniya oz aviatsiyasınıñ dörtten uç payını bizim territoriyamızda gayıp etti. Duşmannıñ cemi 57 biñ samalyotı yoq etildi. Bunda esas rolni bizim aviatsiyamız, uçucılarımız oynadılar. O qadar samalyotnı çıqarmaqnı ise Gafarov yetekçilik yapqan saa teminledi.

1942 senesi Stalingradda arbiy vaziyet nasıl kergin olğanı, anda ayat-memat cenkleri ketkeni, Stalingrad cebesinde tek sila degil de, eki memleketiñ-Almaniya ve SSSR(SSCB)niñ cenk alıp baruv ustalığı da buyük imtiandan keçkeni, aqıl yarışı epimizge belli. İşte boyle mesuliyetli devirde SSSR(SSCB) Mudafaa komiteti Ablakim Gafarovnı Devlet Mudafaa komitetiniñ Stalingrad cebesindeki vekili olaraq tayinledi. Boyleliknen o, eñ ağır cenk meydanında mesuliyetli arbiy operatsiyaları işlev, omürge keçirüv, koordinirlev işlerinde bivasta iştiraq etti.

İşte bu vaqıtta onıñ hızmetleri koz ogüne alıp, general-mayor unvanı berildi.

Duşman uzerinden galebe qazanğan kunler ve daqqalarda ise Berlinde bulundı. Ulu Vatan cenkinde kostergen yararlıqları içün eki Lenin Ordeni, birinci dereceli Vatan cenki em de Qızıl Bayraq ordenleri, çoqtan-çoq medallarnen taqdirlendi.

Cenk bitken yılı ukümet Ablakim Selimoviçni gayet mesuliyetli missiyanen-Qıtay memleketinen SSSR(SSCB) arasında diplomatik alakalarnı bağlamaq içün azırlıq işlerini yoluna qoymaq vazifesinen onı Pekinge yolladı. Bu gayet mesuliyetli işni de o ala derecede eda etti.

Cenkten soñ da o ,çoq yıllar devamında Moskvada eñ yuksek işlerde çalıştı.

Ablakim ağa 1974 senesi aqlı raatlıqqa çıqtı ve oña ittifaq miqasında pensiya tayin ettiler.

O qadar çoq mesuliyetli, kergin devlet işlerinen oğraşqanına baqmadan qırımtatar ziyalılarınen, eski dostlarınen bir zaman bağını uzmedi, olarğa butün vaqıt elinden kelgeni qadar em ameliy, em ruhiy yardım berip turdı. Albu ki, onıñ ozü eki infarkt keçirdi, yuregi deerlik 75 fayız çalışmay, canı qıl üstünde tura edi. Ve o, oz işini yaptı. 1976 senesi fevral 5-te saba saat 10da işke keterken (o, evde boş oturıp olamay edi, şu sebepten soñki vaqıtta kene SSSR(SSCB) devlet planınıñ ilmiy-tedqiqat institutında çalışığ başlağan edi) soqaqta apansızdan can berdi. O, Moskvadaki Danilov qabristanınıñ tatar sektorında defn etildi.

Azizim, Mehmet Fatih Kerimi Efendi(ge)-Osman Nuri Aqçoqraqlı

Azizim, Mehmet Fatih Kerimi Efendi(ge)-Osman Nuri Aqçoqraqlı

Seyyah! Dolaştıñ sen memalik-i-cihanı,
Seyir... emr-i-celiline ittiba ittiñ.
Qılup temaşa Avrupa ve Turkistanı,
Vetandaşlarıña beyan-i-haqiqat ittiñ.

Defaatle qıldıñ ziyaret diyar-i-Qırımı,
Tabiat alemi hüsnüne olduñ heyran.
Qırım cadidar-i-erbap zevq-i-selimi,
Sen dahi ittiñ Qırıma muhabbet ilan.

Vetanımdır severim naj risid dağlarını,
Severim seveni vetanım bağlarını,
Vetanım gulzarına kelen musafiri,
İlgerce onda kordüm muhabbet eseri.

Keçemem arz-teşekkür ifa itmeden,
Gulşen vetanımdan gonce taqdim itmeden.
Boylece bir silah oldum qalemle heman,
Hayalımle bağ ve dağı ittim seyran.

Diledim ki, vasıf idem onıñ cemalını,
Naqış idem hem münazir bediyini.
Heyfa ki, bu tasavvurı namumkün kordüm,
Zira ki, nefsimi vetandan ceda buldum.

İqlim şimalde tabiy galeyane kelmez,
Hararet alemi halıñdan haber bermez.
Bunuñçün oldum tercimeye mecbur imdi
Şairin-rus mecmua eşarından.

Boylelikle bu gonceler vucuda keldi,
Türlü eller ile qoptu gulistanından.
Baqmayın hurdeligine onların ey, yar!
Qabul it, qalsun yanıñda menden yadikar!

(Sankt Peterburg, 3 oktyabr 1904 senesi)

Celil:buyük, ulu
İttiba etmek:tabi olmaq
Defaat:defalar, kereler
Hüsi:guzel, dulber
Cadizar:keniş, bol
Naj risid:çam terekleri ile ortülgen
Cemal:yuz guzelligi
Münazır:munaqaşa
Heyfa:yazıq
Ceda:ediye,ihsan
Galeyan:qaynama
Eşar:şiirler
Hurde:degersiz, ufaq
Musavver:resimli

Osman Nuri Aqçoqraqlı.
Qırım gonceleri. Musavver(resimli) şiir mecmuası.
Orenburg: Tipo-Litografiya M.F. Kerimi-
1906.-25 s.-S.6-7.(Arab Urufatında)

Qırım Sevahilinde Mevsim Tenezzüh-Osman Aqçoraqlı-Vladimir Şufnıñ Svoragov Manzumesinden

Qırım Sevahilinde Mevsim Tenezzüh-Osman Aqçoraqlı-Vladimir Şufnıñ Svoragov Manzumesinden

Ulke-i-aftab kenarında
Ne hoş mahaldir diyar-i-Qırım!
Naz-u-şiyve ile oynar anda
Mauc nuraniy ki, yar qadim.

Biğaye mani safhe-i-bahri,
Qubbe seması lacuverdi.
Fisar-i-Ay-Todor hafız anda
Emvacın hab-u-hiylekarından,
Dağ ve töpesi nurlar içinde
Yeşil vadiyleri arqasında.

Qaldırup baş Ay-Peti dağı
Kosterir tacın dağların şahı.

Garm cenübile müteneffis
Olup, her can anda bir hayattır,
Cilve-i-abe aşq ve havesi
Nazenin servi yapraq oynatır.

Sevahil:yalı, deñiz kenarı
Tenezzüh:kezinti
Mahal:yer
Şiyve:cilve, naz
Mauc:dalga
Biğaye mani safhe-i-bahri:soñsuz deñiz yüzü
Lacuverdi:qoyu mavi
Fisar:tac
Hafız:saqlı
Emvac:dalğalar
Hab:bu yerde tamçılar manasında
Garm:sıcaq
Müteneffis olıp: bu yerde canlanıp manasında
Ab:suv
Nazenin:cilveli, oynaq
Servi:selbi

Tuvğan Tilim-Şakir Selim

Tuvğan Tilim-Şakir Selim

Seni sürgün ettiler, ah, tuvğan tilim,
İstediler ayırmağa tamırıñdan.
Ateşlerde savurıldı kokke kulüñ,
Tek kimler qıl qıdırmadı hamırıñdan?

Nice yuz yıl qarsambalı yollar keçtiñ,
Sende edi ata-babamm qayğıları.
Yaşavıñnen duşmanlarğa kefin biçtiñ,
Oldürtmmediñ halqıñnıñ saf duyguların.

Soyqıruvnı aslı senden başladılar,
Qapadılar zorlap-nıqtap tar kirilge...
Halqıñ kibi alev-otqa taşladılar,-
Efsaneviy quş oldıñ sen ep tirilgen.

Zengin tiller lugatların açaman da,-
Şaşıp qalam!-olarnı sen baytqansıñ.
Ridna mova da yoqsıñmı, ya rusçada?-
Qa, baqayım, tatarca söz yoq, dep aytsıñ!

Bu qadarlıq bol cumertlik olurmı, ya?
Yatqa berip, ozüñ ai-zar çekesiñ.
Til macarıñ oñğanlıqqa tolrumı,ya?-
Toprağıña domuztamır ot ekesiñ.

Yoq, men saña şikayetnen zarlanmayım,
Ozümiz de seni horlap iprandırdıq.
Ep bir sennen gururlanam! Arlanmayım!-
Sennen ağlap, sennen kulip yattıq, turdıq.

Ah, bugun de qadiriñni bilse edik,
Yıltıratsaq-totlarıñnı silse edik,
Fikirimizni seniñ ile qayrar edil,
Senden keyf alıp, ah, bir mayrar edik!

Tuvğan tilim! Guzel tilim! Kene yaşa!
Sen bar ekeç, olümge biz baş bermemiz.
Yurtqa qayttıq sennen birge yıllar aşa,
Topraq degil, duşmanğa bir taş bermemiz!

Yanvar 4-5, 2006 s.

Alman tili-Medeniyet koprüsidir.Ablakim İlmiy

Alman tili-Medeniyet koprüsidir.Ablakim İlmiy

Bugun Qırım gençligi qarşısında turğan kerekli meselelerden biri de-alman tilini ogrenmektir. Almanlar bugunki Avrupada ilim ve fen, sanat ve tehnikada eñ yuksek bir millettir. Bu yuksek medeniyetke, bu yuksek medeniyetni doğurğan alman milletine yaqınlaşmaq içün, onıñ ilim, feninden faydalanmaq içün bir vasta barsa, o da alman tilidir. Bu oyle anahtardır ki, onıñnen biz ozümizge Avrupa medeniyet hazineleriniñ qapusını aça bilirmiz. Alman tilini ogrenmek-bizim muasırlaşmaq (zemaneviyleşmek) şiarımızle bağlı bir meseledir. Bu itibarle alman tilini ogrenmek meselesi bizim bugunki milliy meselelerimizden biridir. Alman tili ogrenmek meselesini bir qaç yuz tilmaç yetiştirmek meselesi dep añlasaq, meselege yañlış yanaşmış olurmız. Alman tilini ogrenmek ihtiyacını koy hozyaystvosında çalışqan koylülerimiz, agronomlarımız, zavod ve fabrikada çalışqan işçilerimiz ve injenerlerimiz, mektep ocalarımız ve talebelerimiz, halqı idare etken cemaat hadimlerimiz-hepimiz bu ihtiyacnı hiss etemiz ve etmelimiz.

Almanlarle munasebetke başladıqtan bu zamanğa qadar tilsizlik yüzünden biz bir çoq ziyanlar çektik ve çekecekmiz. Qırımnıñ her koşesinde, idare ve hozyaystvo ile bağlı işlerde, tilsizlik yuzunden oğradığımız kuçlükler bizge alman tilini ogrenmek ihtiyacını kunden kunge ziyade hiss ettire. Bunuñle beraber biz o ihtiyacnı bugun keregi kibi idrak etalmaymız (añlayalmaymız). Bu ihtiyacnı boyle açıq ve quvvetli duyalmadığımızdan biz alman tilini ogrenmek işine bugunge qadar keregiday yanaşalmaymız. Biz vaqtıle rus tilini ogrenmekte keçiktigimizden ne qadar zarar ve zahmet çektigimizni hatırlasaq, alman tilini ogrenmekni keçiktirme yüzünden ne qadar çoq gayıp etecegimizni ve bu meseleni bir qaç til kursları açmaqle beş-on tilmaç yetiştirmekle çezalmaycağımıznı da añlarmız.

Yigirminci asırnıñ başlarına qadar gençligin rus tilini ogrenmesine-rus tiliniñ yabancılığından, kuçlüginden ziyade-diniy duygular, daha dogrusı, taasupmani (fanatik) olğan edi. Eger taasupmani olmağan olsa, Gaspıralı İsmail Mırza 19-ncı asırnıñ soñunda degil, başlarında yetişecekti. Alim 19-ncı asırnıñ ortalarında bir aydamaq degil-ilim ve medeniyet kahramanı olaraq yetişecekti. Ebet, taasupmani olmağan olsa, 19-ncı asır b,ze tek b,r Gaspıralı İsmail Mırza degil de, bir çoq meşhur Gaspıralılar yetiştirecekti.

Tañrığa biñ şukür, bizim ogümizde bugun o kibi manialar yoq. Bugun bizge alman tili ogrenmek caizmi (mumkünmi), caiz degilmiz kibi meselelerle oğraşmaq kerekmey. Bilakis (aksine), bugunki bizim medeniy cemiyetimiz ecnebiy til bilgenlerge ayrıca urmet kostere. Bugun bizge alman tili ogrenmek işine yalıñız ameliy cihetten yanaşmaq mumkündir. Bizge yalıñız bu işin ehemiyetini vaqtında taqdir etmek, soñra da qaviy bir niyet, qaviy bir irade ile işe başlamaq lazımdır. Boyle bir niyet ve irade ile, mesela, 1943-ncı yılın iyüninde bu işke başlağan tilsiz bir adam, 1944-ncı yıl dönümine buyük bir qazançlarnen ayaq basacaqtır.

Ziyalılarımızğa bu ihtiyacını temin içün meselege şu suretle yanaşmaq kerek olur.

Alman tili ogrenmek ihtiyacını ozümiz ne derece quvvetli hiss etsek, o ihtiyacnı halq kutlelerine de hiss ettirmek, bu teşviqatnı her zaman,her keske, her fursattan faydalanaraq yapmaq kerek.

Yaşlarğa alman tili ogrenmek içün eñ qolaylı yol-oz başına ogrenmek yoludır. Her hangi bir tili oz başına ogrenmek demek, onı yalıñız tek-tek ogrenmek demek degildir. Alman tilini oz başına ogrenmek, yani ocasız ogrenmek içün ufaq gruppalar halında qarşılıqlı yardım yolu ile çalışmaq, işni daha ziyade qolaylaştırır.

Alman tiline olğan ihtiyac ve urmetimiz sevqile ocasız, kitapsız, gurülti ve şamatasız açılacaq bu til musabaqası-muasırlaşmaq şiarına doğru atılğan muhim bir adımdır.


Azat Qırım Gazetası-1943. No:45(141).iyun 4.(Latin yazısında)